1 Marsi i Shënjuar
Sefedin Çela
Sot është 1 Mars, Ditë e Shënjuar, sepse është ditëlindja e kësaj zyshës!
Sipas hulumtimeve që kam bërë për të thënë këto që po them, kalendari që kemi sot ka hyrë zyrtarisht në fuqi në 1 Mars 1582, pra 443 vjet më parë. Me një fjalë, marsi ka ardhur e ka ikur 443 herë, me të 31 ditët e tij.
Për mua Ditë e Shënjuar në 443 herë është 1 Mars 1950, kur ka lindur kjo zysha, 1 Marsi që këtë vit përsëritet për vetëm të 75 – tën herë.
Këtë foto e postoj për herë të parë. Kurdo ka një herë të parë.
Në rininë time, edhe më herët sigurisht, fotot e vajzave që deshëm e që na deshën i mbanim në portofol. Sot gjithëfarë fotosh e videosh mbahen në celular. Ka 55 vjet që e mbaj këtë foto në portofol. Është vetja ime e dytë, identiteti im.
Disa muaj para diplomimit na u kërkua të bënim fotot e rastit, format dokument, për të përgatitur dosjet personale, ato që të shoqërojnë deri ditën e daljes në pension , ose deri ditën e rrugëtimit për në shtëpinë e fundit.
Në fakultet me këtë rast , diku në një kënd të ndriçuar mirë , ishte vendosur një beze e çelët, si sfond neutral. Fotografi bënte shkrepjen e radhës.
Isha me këtë zyshën për dore duke pritur kur pa pritur me erdhi në mendje një mendje tjetër: ishim që ishim, pse të mos bënte dhe kjo goca foton e diplomës, vitin tjetër do t’a kishte gati e nuk do t’i duhej të vinte sërish këtu, dhe vetëm!
Kishte veshur këtë pulovrën tip golf, ngjyrë ulliri. Me flokët të prera shkurt do të dukej zyshë serioze, nga ato dorë shtrënguarat që mezi të venë notën e mire
Mendja tjetër ishte që një kopje të fotos t’a kisha në portofolin tim, që të mos ndihesha vetëm, sidomos pas tre muajsh kur më priste zbori!
– Dukem shumë serioze, – tha ajo kur pa veten në foto,- si e vënë në rrjesht, sikur më ka ngrënë akulloren dikush. Një ditë nuk do të jem kjo që jam këtu!
Unë këputa nga ato kumbullat e papjekura, që sa herë e bëja i thosha vetes se nuk do t’a bëj më. – Je serioze dhe e bukur, – thashë unë. – Bukuria e vërtetë është gjëja më serioze në botë. “E vërteta e bukuria nuk plaket si ne, dhe me thinja ajo duket e re!”
Këtë frazën e fundit në thonjëza diku e kisha hasur. Ajo hapte sytë, ndoshta i dukesha si Konfuci, për të cilin mund të kishte dëgjuar diçka në orën e kursit të saj të kinezçes.
Atë verë të vitit 1971, fill pas provimeve të fundit, e gjeta veten me uniformë në shkollën e Instruksionit, brenda territorit të Divizionit të Shkodrës.
Nuk mund të merrje diplomën pa këtë zbor ushtarak gjashtë mujor, pjesë e trekëndëshit mësim – punë prodhuese – përgatitje fizike ushtarake, pas të ciles dilje dhe oficer rezervë.
Fotos së kësaj zyshës i’a gjeta vendin në portofol në xhepin e përparmë të xhaketës ushtarake, në të majtë, afër zemrës.
Në tërë botën e në të gjitha kohërat , në kohë lufte e në kohë paqeje, ushtarët kanë një sjellje të përbashkët : në çdo rast që munden shohin fotot e të dashurave, mbrëmjeve vonë në gjysmëerrësirë në krevatin me kate, mbështetur në një mur në pushimin e shkurtër pas marshimit të gjatë : si njomin buzët me paguren mitike për të shuar etjen ashtu shohin dhe sytë e dashur për të shuar mallin.
Kur je ushtar për herë të parë kupton se çfarë halli është malli.
Mbrëmjeve vonë, jashtë orarit të stërvitjes, vidhesha nga garnizoni, futesha heshtur midis hardhive të Fermës së Shtoit ngjitur, me dorën në xhepin e majtë, afër zemrës.
Ende dëgjoheshin gjinkallat, ato që nuk pushojnë këngën deri sa të pëlcasin. Kur je ushtar dhe i fejuar nata është tjetër natë, yjet zbresin për ty, të shohin në sy e të pikojnë në zemër, të mëdhenj, të shpenguar, në vezullim të plotë. Të duken të njohur, disa ardhur nga fëmijëria , disa më vonë, duke të shënjuar shpirtin. Për një çast hesht gjithçka. Pauza është muzikë, u thotë orkestrantëve maestroja me shkopin e dirigjentit në dorë, kur do të harmonizojë sinfoninë në një të tërë, me pauzat midis.
Edhe këtu heshtja është muzikë.
Yjet të zbresin drejt e në shpirt, i ke në duar. Bën t’i mbledhësh në grusht e të gjesh aty dhe yllin tënd dalë nga fotografia.
Mendja merr udhët e monopatet, si në një dorë me vijëzat e fatit që nisen, ndërthuren e ndërpriten e nuk di ku përfundojnë. Si të shtiesh fall.
Sa shumë do të doje t’a ndaje këtë vetmi me yje e këtë harlisje të universit vetëm me yllin tënd dalë nga fotografia. Të bëhej e pamundura e mundur. Të zbuloje ku ishe, të të mblidhej mendja në vend e të gjeje edhe zemrën edhe veten!
Shtator. Mëngjesi, si zakonisht , filloi me stërvitje rrjeshtore brenda territorit të Divizionit, para Shkollës së Instruksionit. Toga, rrjeshtohu për dy, gati, para marrsh!
Nga pika e hyrjes së garnizonit, ngjitur me dhomën e izolimit, u dëgjua emri im. Një kursant si unë, nga artet , ndëshkuar për thyerje disipline, thërriste me zë të lartë.
Unë dola nga rreshti. Së pari u shfaq duke u ngërdheshur, pa kapele, pa lidhëse këpucësh, pa rrip mesi e pa kambale, si mbaheshin të izoluarit , ai kursanti i ndëshkuar i arteve, një korrozi nga Lushnja.
-Shih kush ka ardhur! – tha ai.
Pas tij u shfaq kjo zysha, prej vërteti, nuk zbriti nga fotografia nga xhepi i majtë, bëri goxha rrugë nga Tirana në Shkodër me tren me autobuz, vetëm. Dhe erdhi.
Ja ç’bëjnë ca yje si kjo këtu, bëjnë të pamundurat të mundura. Them një të vërtetë që më ka ndodhur mua.
Më kishte thënë “ku më gjete mua, burrë i dheut, e nënta motër në radhë nuk më erdhi radha kurrë të bëj një gjë e unë nuk di të bëj asgjë”. Dhe bëri në ditë me diell atë që unë ëndërroja nën yje natën, mes hardhive në Fermën e Shtoit, diku afër Zallit të Kirit!
“Do të vij në shtator, sa të fillojë viti akademik. Do të vij me taka, që të mos çohem majë gishtave kur të më përqafosh”, kishte thënë ajo. Ajo që thoshte se nuk dinte të bënte asgjë.
Dhe erdhi me taka. Nuk iu desh të çohej majë gishtave.
-Toga, për nder, majtas shiko!
Nuk më kujtohet kush e dha këtë komandë. Ndoshta toger Pinca, ndoshta ndonjë nga shokët e mij kursantë. Oficeri trupvogël i taktikës kishte emër tjetër po i kishim ngjitur nofkën Pinca nga që ishte i rreptë.
Iu mbushën sytë me lotë. – Ata nuk më njohin,- tha ajo,- si e pse e bënë? – Shumë prej tyre janë nga fakulteti ynë e na kanë parë, – i thashë. – Të nderuan ty për at që bëre, që erdhe! Mund të të nderonte kështu dhe një batalion i tërë!
-Më duket vetja si Liza në Botën e Çudirave, – tha ajo . Pastaj më tha me zë të ulët te veshi diçka që nuk do t’a harroj kurrë:
-Gjithçka bëj nuk është baras me atë ekuacionin tënd!
Në moshë të re askush nuk di si lindin e si vdesin dashuritë e pathëna, apo dhe ato që thuhen e quhen e nuk vdesin kurrë. Janë shkruar miliona libra, por manuale të autorizuar për to nuk ka. Njihen kode të personalizuara komunikimi, si manushaqe, trëndafila , qoftë dhe çfarëdo luleje erëmirë futur në mes të librit, citate të nënvizuar në tekst me faqe të përthyer, pusulla me zemër të vizatuar përshkuar nga shigjeta e plot naivitete të ngjashme , që tani në këtë moshë, nëse i ke bërë, të bëjnë për të qeshur.
Kodi im çudibërës ishte një ekuacion!
Andon Sinjarit, pedagogut të matematikës në shkollën e mesme, i pëlqente shumë letërsia, nuk linte rrjesht pa lexuar në Këndin Letrar të shkollës, nuk linte libër të ri pa lexuar.
E kishte mendjen top se kush do letërsinë do edhe matematikën. Për të më vënë në provë sa e doja matematikën më çoi tre herë radhë te dërrasa e zezë e deri në fund të semestrit më pyeti shtatë herë!
Një ditë, në pushim të madh, më kap mënjanë në koridor e më thotë: – Matematika është pasion. Të nxit fantazinë si letërsia, njësoj!
Me këtë marsianen në foto kisha ngecur keq. Shoqërohesha me të dhe me shoqen e saj Silvanën. Rastësisht kisha ndihmuar t’u botoheshin poezitë e tyre të para te Zëri i Rinisë. Nuk më mbyllej goja për gjëra koti, po kur ndjeva zemrën të rrahë ndryshe e të mos më zinte gjumi natën për të, nuk guxoja as t’a shihja në sy. Madje nga frika se mos e humbisja as nuk doja të merrte vesh se ç’më kishte gjetur!
Dhe befas m’u kujtua Andon Sinjari!
Po sikur të bëja një fabul, një rebus, një fjalëkryq, të flisja përmes tyre duke u fshehur, si të trokasësh në derën e tjetrit e të fshehësh dorën?
Për ditë të tëra me laps e me gomë shkruaj e fshi fjalë, fjali, vër e hiq kllapa, pika heshtjeje, të ndara në dy anë, për balancë , me vijë ndarëse në mes, shtoja të tjera, thjeshtoja, vija pikëpyetëse.
Më në fund vura barazim në vend të vijës ndarëse në mes: mbeti ajo fjala magjike që nuk guxoja t’a thoja, të dua!
Kisha shpikur një ekuacion me fjalë për ata që guxojnë të duan e nuk guxojnë t’a thonë.
Ditën tjetër, midis saj dhe Silvanës, pa kthyer njëherë kokën anash, fillova të flas e të flas pa lënë radhë, nga frika mos më pyesnin për diçka që e dija vetëm unë, si ndodh me atë që ka mizën nën kësulë.
Në ndarje guxova dhe i lashë në dorë atë gjënë e shpikur dhe thashë :
-Është një ekuacion, pyet këdo ose zgjidhe vetëm, përfundimi ka vlerë vetëm për ty!
Pas një jave zhdukur, në 1 Mars 1970, u shfaqa te recepsioni i godinës 18 të vajzave në Qytetin Studenti me një tufë mimozash e shpendrash fshehur pas shpine me dorën e majtë të mpirë.
E pashë duke zbritur shkallët me vrap. Të dashuruarit kanë një shqisë më tepër, e mora vesh, ekuacioni ishte deshifruar! Nuk mbaj mend si i’a dhashë lulet, me dorën e majtë a të djathtë. E ndjeva në krahë, boça të verdha mimozash iu shpërndanë nëpër flokë si kokrriza të shndritshme ari.
Kur pas viteve dymijë mbetëm vetëm, me të dy fëmijët secili në folenë e vet larg e larg kaptuar, iu kthyem këtyre kohëve e na dukej se i jetonim përditë, si të thoshim “dashuria nuk plaket si ne, dhe me thinja ajo është e re”. Qeshnim kur mendonim për gjëra që një ditë do të vinin sikur të mos vinin kurrë. Kur të shkoj unë, i thosha, më sill mimoza, të më kujtojnë 1 Marsin. Po ika unë më parë, thoshte ajo, dua të marr me vete ekuacionin…
Dymbëdhjetë vite më parë ajo iku, pa lamtumirë, si të hapësh e të mbyllësh sytë, në gjumë! Shpikjen time të vetme për të e gjeta gati, futur në kutinë e unazave të fejesës. Prej dymbëdhjetë vjetësh janë bashkë : kjo zysha dhe e vërteta që desha t’i them e i’a dëshmova tërë jetën.
Kështu e mbaj mend, si në foto . Është historia e jetës time të kuptimtë, që duke e treguar me duket se e rijetoj.