B a b a i
Historia e jashtëzakonshme e fshatit që u bë Spitali Partizan më i madh gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri, në një libër në proces i gazetarit Naim Zoto
Naim Zoto
Prej babait e kam emrin Naim. Nuk arrita ta pyes ndonjëherë nëse, kur përzgjodhi emrin, i referohej Naim Frashërit si ithtar i bektashizmit apo Naimit si poet. Sigurisht, unë anoj dhe do të doja të ishte ndikim prej Poetit.
Por, le ta them; vetë s’jam besimtar dhe praktikant i fesë, madje perënditë i shoh si simbole e metafora, si personazhe të letërsisë e mitologjisë, ndryshe nga babai im, i cili besonte dhe kërkonte ndihmë prej tyre vetëm kur ndihej ngushtë.
Dhe përbetimet e tij ishin pak a shumë këto: Për këtë zjarr! Për këtë bukë! Për Abas Aliun! Kur uleshim rreth e rrotull sofrës prej druri, ai e merrte bukën ndër duar, e priste dhe e ndante në pjesë për ne kalamajtë; pastaj mblidhte thërrimet në sofër dhe, duke i mbajtur në mollëzat e gishtërinjve, i puthte thërrimet e mbledhura dhe pastaj, para se t’i përtypte, thoshte Bismilah! Ky ishte një nga ritet e pakta që bënte, por asnjëherë nuk mbaj mend të ndikonte te ne për të besuar apo mos besuar këtë apo atë ide a fe.
Sa për betimet “për Parti e Enver” kam përshtypjen se, në atë cep në fund të botës, pothuaj nuk ekzistonin, edhe pse, gjatë Luftës së Dytë Botërore (pranverë 1944), vëllazëria Zoto (përfshi Muharrem, Myrteza, Mustafa), të cilët në ato vite jetonin ende nën një kulm, shtëpinë e tyre të madhe në formë të germës U e kthyen në qendrën e spitalit partizan më të madh në Shqipëri.
Pjesa më e bukur e Qoshkut, ai nga ana perëndimore, qoshku i bukur dhe me më shumë dritë i xhaxhait tim, Muharremit, shërbente si sallë operimi për partizanët e plagosur apo të sëmurë; operacionet kryheshin prej doktorit italian të njohur me emrin “Doktor D’Alesio”.
Unë vetë, në fëmijëri, kam fjetur pikërisht në një nga hapësirat e kësaj shtëpie, në pjesën lindore të shtëpisë së madhe dykatëshe, në pjesën e dytë të U-së, e cila i takonte babait tim, Myrteza Zoto (1910-1994). Edhe pjesa jonë kishte qoshk me dritare që shikonin nga oborri i brendshëm i shtëpisë së madhe, pra, paralel me qoshkun e madh të xhaxhait, i cili ngrihej mbi portën me hark të shtëpisë.
Ndërkohë, edhe Enverin vetë, Shtabi i Përgjithshëm Partizan i LANÇ, misionet e huaja si ato anglo-amerikane dhe jugosllave të atashuara pranë këtij shtabi ndodheshin po aty, në atë krahinë; rreth 3-4 kilometra nga Nikollara e spitalit partizan…
Por unë shumë vonë i kam marrë vesh këto histori me partizanët e viteve ’40 të shekullit XX, ashtu si edhe historinë e djegies së shtëpisë sonë plot 30 vjet përpara nga hordhitë greke që sulmuan Jugun shqiptar (1914) apo vrasjen e gjyshit, Shuaip Zoto, nga austriakët në vitin 1918, gjatë luftërave ballkanike.
Për fat, ndryshe nga fashizmi grek, fashizmi i ri nuk e shkatërroi dhe nuk dogji shtëpinë tonë të rindërtuar nga e para. Por edhe mund të ishin djegur, shkatërruar e vrarë përsëri, siç pati ndodhur çdo 20-30 vjet.
Babai kurrë nuk më bëri muhabete lufte dhe as më kërkoi ndonjëherë, kur u bëra gazetar, të shkruaja për sakrificat e bëmat e tij dhe të fshatit.
Por jo vetëm të afërmit e mi; gjithë fshati Nikollarë (familjet Petref, Qemal dhe Abedin Ibro; Myfar, Hysen, Xhelo, Sami Zoto; Sefedin dhe Bedri Demçe; Riza, Refat, Nesim dhe Qazim Meçe; Selman Tare) i kthyen shtëpitë në shërbim të kurimit të partizanëve të plagosur, një rast i rrallë ky besoj, në mos i vetmi gjatë Luftës së Dytë Botërore. Fshati i la shtëpitë në dispozicion të partizanëve dhe u vu edhe vetë në shërbim falas të të plagosurve që vinin nga fronti i Luftës Antifashiste.
Babai, si gjithë të tjerët e asaj krahine, i falej vetëm diellit, bukës, ujit, tokës, hardhisë: Për atë diell! Për atë qiell! Për Çukën e Tomorrit! Për këtë bukë! Për këtë zjarr!
S’e kam dëgjuar kurrë t’i referohej politikës në përbetime. Çudia është që unë u bëra ca kohë “shef i politikës” në “Zërin e Popullit”, madje duke mbajtur për një periudhë edhe rubrikën “Ngjarje dhe data”, e cila i kushtohej kryesisht heroizmit partizan. Por asnjëherë nuk shkrova për fshatin dhe njerëzit e mi. Më mjaftonte fakti që bënë gjënë e duhur, qoftë edhe instinktivisht.
Baba im nuk ishte hero, as hiqej si i tillë: ai, së bashku me nënën, rriti 8 fëmijë; me këmb e me dorë dhe plot shëndet, si i thonë. Prindërit s’kërkuan gjë nga ne; vetëm na dhanë!
Sot, 30 vjet pas vdekjes së tij, unë po publikoj për herë të parë këto fjalë dhe këtë foto për ta. Kurse prej vitit 1970, kur jam larguar nga familja për të ndjekur studimet dhe vijuar më pas me punën si gazetar larg fshatit tim, gjithnjë e më shpesh recitoj me vete vargjet e poetit S. Esenin, ashtu si sot në këtë përvjetor:
“Mora vesh se ti je merakosur/ Atje larg për mua përsëri/ Se ti shpesh del rrugës e brengosur/ Mbështjelle me të vjetrin shall të zi.// Kot ti, nënë, rri me gjak të ngrirë/ Ky nuk është veç vegim i zi/ S’jam aq vagabond i pamëshirë/ Sa të vdes pa të shikuar ty.// Mos m’i zgjo ti ëndrrat që m’u zverdhën/ Mos kujto atë që vate e shkoi…/ Se në botë humbjet edhe lodhjet/ Herët i provon, nënë moj.// Mos m’u lut t’i falem zotit prapë!/ Tek e shkuara nuk ka më kthim/ Vetëm ti je gazi im i vetëm/ Ti, e vetmja paqe e shpirtit tim”.
(Fragment nga një libër në proces)