Sefedin Çela / Në pemë me Piron, shokun e klasës, jo strategun
Sefedin Çela
Në këtë moshë themi për jetën si dreqin është kaq e shkurtër, pa mundësi të dytë e pa zgjidhje tjetër, të parë a të dytë!
Nga që s’të mbajnë këmbët të duket se rreth teje gjithçka është rrëmujë. Për të vënë rregull mbërthehesh fort pas bastunit. Është hapi i parë për të marrë në kontroll veten, që kaosi për rreth të mos të të përpijë e të çojë në djall.
Mjafton të shohësh një foto, të rregullosh një cep e diçka brenda teje nis e kthehet në vendin e vet, fillon të besosh se gjysma plot e gotës është më shumë se gjysma bosh.
Ja, kthehem në shtëpi duke i ngjitur shkallët mbështetur fort te bastuni. Mendja ime më nxjerr nga shtëpia e më kthen në shtëpi, nuk më lë në rrugë! S’ është pak. Pa kthehem pas edhe në kohë, plot 61 vjet më parë, në shekullin e kaluar me dy xx : e gjej veten në pemë, në Roshnik, në këmbë të Baba Tomorrit, që i zbardh koka dimër verë.
E shoh veten si në këtë foto. Jeta ka qenë rrugë e gjatë tërë kthesa e të pa pritura, me mend i bie shkurt, kthehem në çast pas e kam kohë sa të duash të them ato që kam për të thënë:
Majë pemës jam adoleshent 17 vjeç, me një tjetër adoleshent, shokun e klasës Piro Tase, që nuk kishte hipur kurrë në pemë.
Piro Tase ishte i pari, i bënte të gjitha gjërat mirë, i pashëm, i pastër, i veshur bukur; nuk i ngjiteshin vajzat e as ai nuk u’a hidhte sytë , ndoshta nga që ishte e pamundur t’a arrije, ndoshta se vetëlargohej a se ishte më i mirë seç duhej.
Nuk bënte dot asnjë prapësi të vogël, dukej e pamundur të ishe si ai, madje mendoja se po të isha si ai do të ndihesha i lënë s’ka më keq mënjanë.
Të vetmen prapësi e bëmë bashkë, më mirë të them se desha unë pa u bë, ndoshta ngaqë doja t’a bëja shok me veten, sepse njeriu s’ka pse të mos jetë si gjithë të tjerët dhe duke qënë i veçantë.
Shkolla bënte çdo vit ekskursion në periferi të qytetit, piknik me bukë me vete , që ne konviktorëve na i përgatisnin në mensë pako njësoj për të gjithë.
Në Roshnik kishim qënë më parë për të vjelë fiq, ata fiqtë roshniks me emër, të bardhë në të verdhë, që thahen në vargje për dimër. Në çdo dy kokrra një e fusnim në gojë, tjetrën në shportë!
Koha e piknikut tonë me bukë me vete nuk ishte për fiq, ishte për miq. Gjithë rrugën zbulova Piron e veten njëherësh, çfarë na dallonte e çfarë kishim njëlloj. Pirua ishte qytetar i hershëm beratas me emër prijësi e strategu , nga lagjia Vakëf; lagjia në krah quhej Mangalem, kishte një mijë dritare një mbi një; në krye ishte lagjia Kala, me kala të vërtetë, ku Skënderbeu kishte bërë beteja që i shënonte historia e kishte disa kisha edhe me piktura të Onufrit.
Unë kisha ardhur nga një fshat i vogël i Skraparit me vetëm 13 shtëpi, në vend të kalasë kishte mbi krye një gur të madh me emrin Galinë. Aty nuk ishte bërë asnjë betejë e Skënderbeu as dinte fare se kishte Polenë e Galinë!
Edhe emrin e kisha të njëjtin me emrin e babait, për rrethana fati krejtësisht të miat, emër i vjetër e hua.
Po mendja ime ku nuk shkonte, shihja ëndërra me sy hapur, u vija rrotull gjërave, e bëja kosin dhallë e dhallit i hidhja aq ujë, sa vetëm mua më dukej dhallë.
Berati ishte botë tjetër, botë që s’e kisha parë. Njerëzia dilnin mbasdite shëtitje, djem e vajza, edhe të vjetër në moshë, secili në shoqërinë e vet. Dilte dhe një prift i ri, me emër që e dëgjoja për herë të parë, Romano, shumë i pashëm, i veshur me xhaketë të zezë fringo, me jakë të prerë lart pa palosje, me këmishë të bardhë, me jakë njësoj edhe ajo.
I sapo kthyer nga Franca ku kishte mbaruar për teologji. Dukej si i biri i Zotit zbritur për të shëtitur mbrëmjeve në Berat. Kthenin kokën për t’a pare, sidomos vajzat, vjedhurazi, ndoshta për të mos e vënë në siklet. Më duket se motrën e tij e kishim në klasë.
Ky Romanoja, pas vitit 1967, kur u mbyllën kishat e xhamitë, u bë pedagog me emër matematike.
Berati kishte rrobaqepës me famë, fotografë me emër, pastiçierë që bënin ëmbëlsira lloje llojesh, që nuk i kisha parë e as provuar ndonjëherë; veçanërisht i qanin akulloret, ato me ajkë qumështi të freskët, që haeshin edhe në dimër, shijen e të cilave e kam në gojë edhe sot!
Pasi kujtuam këto të mira njëherësh, që kisha zbuluar në Berat, unë i thashë Piros se vetëm rakia e rehania e Skraparit ishte sa të gjitha këto bashkë, përfshirë dhe akulloren me ajkë qumështi!
Kujtuam shokët e shoqet e klasës emër për emër, me histori për të qarë e për të qeshur, duke futur edhe veten në to. Në shumë prej tyre Pirua ishte personazh i dorës së parë, njëfarë xholi, që gjen kudo, jo se do e futet, por se pa të nuk bëhet lojë e nuk fiton askush.
Kishim në shkollë një rreth mandolinate, Pirua edhe aty ishte në qëndër. Më kërkuan dhe mua të isha në atë rreth, madje u detyrova të kërkoj lekë në shtëpi për të blerë mandolinë dhe e bleva. Po nuk ia thosha fare, hiç ama, sa nuk mbaj mend ku përfundoi mandolina ime më vonë!
Nuk kisha veshë për muzikë, mezi ndaja kohën duke lëvizur dorën si dru lart poshtë e anash kur lexoja notat e pentagramit nga do në si në orët e solfezhit. Dija të këndoja si gallof vetë Hymnin e Flamurit, pataksesha kur dëgjoja veten. Edhe këngëve të anëve tona, të tipit Mbeçë More Shokë Mbeçë, që u bënë me famë nga Demir Zykoja, apo 39 Mos Ardhç Kurrë, që këndonte nën zë si burrë nëna ime kur i kujtoheshin hallet që nuk i’u mbaruan kurrë, u vija rrotull e nuk kam guxuar t’ua marr njëherë, vetë kam bërë iso, eeee!
Ama shkëlqeja në rrethin letrar, aty ndihesha në detin tim; nuk kam patur kurrë ndjesinë mos mbytem, edhe pse detin e pashë për herë të parë në vitin 1967, kur fillova universitetin!
Pedagogu i letërsisë, Ksenofon Ilia, që i thoshim “presor Fonçe” kishte lexuar një hartimin tim në sallën e mësuesve në ato minutat e pushimit midis orëve. Prej asaj dite gjeta belanë: pedagogu i matematikës Andon Sinjari ose më çonte për të pyetur, ose me linte një problemë për të zgjidhur sa herë kalonte midis rreshtave në klasë. Brenda një semestri mora shtatë nota në matematikë!
Ishte i marrosur pas matematikës e letërsisë, nuk linte libër të ri pa lexuar. Vinte te banka e më thoshte ngadalë te veshi: matematika e letërsia janë motra. Të zhvillojnë fantazinë!
Sipas pedagogëve tanë (që vërtet ishin të mrekullueshëm, të përkushtuar, sot duken si të një planeti që nuk është më, ose alienë), nëse shkëlqeje në një lëndë nuk kishte pse mos të shkëlqeje dhe në lëndët e tjera.
Dhe shëmbulli ishte brenda klasës, Piro Tase!
Si shumë në shkollë, kam qënë nxënës i rregullt, nuk kam ngelur kurrë në klasë, as kam përsëritur provime në vjeshtë, po nuk kam shkëlqyer në të gjitha lëndët, nuk isha i mirë në gjithçka, nuk isha shëmbulli i Piros dhe as më vinte keq pse nuk isha. Ndodh si në jetë, je i mirë me të gjithë, je i mirë me shumë vajza, mund edhe të kesh simpati të veçantë për dikë, po dashurohesh e martohesh me dikë tjetër!
Kishim në klasë një shok nga Konisbalta e Urës Vajgurore, quhej Palush; në hartim nuk ia thoshte, nuk merrte as dysh plus, vetëm dysh! Ishte djalë i shkëlqyer dhe shkëlqente në matematikë e stereometri.
Më kërkoi ndihmë. Në orën e radhës unë gati të gjithë kohën shkrova diçka për të dhe ia dhashë në një copë letër, sigurisht jo haptas. Duket presor Fonçe bëri sikur nuk pa. Edhe Pirua më pa çfarë bëra, po dhe ai bëri sikur nuk pa. Ndoshta si shumë të tjerë. Për vete, në kohën që mbeti, shkrova katër vargje, të menduara që më parë, me vargun e fundit përmbyllës “dhe unë mbeta vetëm e qava”.
Kisha lexuar një përmbledhje të sapobotuar nga H. Hajne me poezi dhe një poemë gjithë dhimbje për endëset e isha krejtësisht i ndikuar prej tij në frymë e në formë.
Nuk kisha bërë kurrë hartim në vargje, nuk isha i sigurtë me atë që kisha bërë, po aq i pasigurtë nëse bëra mirë a keq si ndihmova ashtu me kopje shokun.
Presor Fonçe në vend të notës kishte venë një plus (+ ) dhe firmën me bojë të kuqe. Palushit i kishte vënë tresh plus, kur unë e kisha bërë hartimin si për vete!
Kur kaloi pranë meje pyeta me sy çdo të thotë kjo firmë? Ai shkoi te katedra e tha me zë të lartë para gjithë klasës:
– Këtë që ke bërë kësaj radhe nuk munda t’a vlerësoj as minimalisht, as maksimalisht. Vura plus sepse ke guxuar. Duhet guxuar për të bërë diçka, edhe për mirë!
Edhe sot nuk jam i qartë nëse e kishte fjalën për katër vargjet e mia, për Palushin, nëse e kishte me mua apo me mua e Palushin bashkë, nëse ishte ndëshkim a vlerësim!
Në pushimin midis orëve Pirua më thotë mënjanë, pa dëgjuar të tjerët: kopjimi është ves për të dy, nuk është ndihmë. Ai që kopjon merr vlerësim të pa merituar, si parazit. Ai që e jep ushqen parazitizmin. Harron mundin e punës.
I thashë se Palushi nuk është dembel, dembelët nuk shkëlqejnë në matematikë. Në hartim thjesht ka humbur besimin te vetja. Ne japim e marrim pa interes, as shesim, as blejmë!
Në orën e stereometrisë faqet e Palushit përskuqeshin nga ngazëllimi. Pedagogu simpatik Nuri Borshi, që ia njihte dobësinë për lëndën, thoshte nga katedra:
-Palush, eja te dërrasa e zezë e spiegoju këtyre kungujve trupin shkallë-shkallë!
Kungujt ishim ne të tjerët, kurse trupi shkallë shkallë ishte një lloj paralelopipedi me vëllim, që Palushi me faqe të purpurta e vizatonte tërë qef duke spieguar si ndryshonin tre dimensionet shkallë pas shkalle!
Meqë Palushi shkëlqente në stereometri duhet të ishte i tillë në të gjitha lëndët, si Pirua, po ja që nuk ishte.
Më dukej vetja se ngjaja më shumë me Palushin se me Piron.
Goxha kohë u morëm me emrat tanë të çuditshëm e me emra po aq të çuditshëm të shokëve të klasës. Një djalë me emrin Lenin ishte shumë i dobët në mësime, sa ndiheshim ngushtë të gjithë, së pari ai vetë. Merre me mend, presori i rusishtes, Ilia Zaka i thoshte “Sadis’ Ljenin, segodnya prinimayte dva!”. “Sot merr dysh”, Leninit, rusisht!
Më ngushtë e pati njëri që quhej Hysni Kapo. Ne e thërrisnim njëri-tjetrin thjesht me emër, po dikush i drejtohet atij “shoku Hysni”, me emrin e atij tjetrit që çdo mëngjes e shihnim në hollin e shkollës në portretet e vënë radhë të udhëheqjes; ai, Hysniu ynë, ia plasi të qarit! Vitin tjetër bëri ndryshime në regjistrin e gjendjes civile, edhe në regjistrin e shkollës ; vuri emrin e të atit si llagap.
Po të merrnin një notë pakaluese Lenini apo Hysniu na dukej sikur ishim dyshanjozë të gjithë, i shihnim vëngër, sikur të na kishin hëngër bukën. Por ata ishin dy djem të zakonshëm, supet e të cilëve nuk mbanin dot peshën e emrave që kishin.
Edhe Pirua kishte patur probleme me emrin e tij. Ku e ke gjetur këtë emër gjenerali, e kishte qesëndisur një korrozi në lagje, për t’u kapardisur? Shumë dinë se Piro i Epirit ishte një strateg e gjeneral fitimtar i madh e nuk dinë se ai u vra nga një tjegull, hedhur prej një gruaje nga çatia!
Atij i kujtohet edhe vdekja aspak heroike pikërisht se ishte një emër me bëma të mëdha, ndryshe do të ishte harruar e ti do të quheshe ndryshe, i vura kapak unë.
Gjyshja ime thoshte se emri është kapistall, që i duhet njeriut për të qënë ku do të jetë e ku e duan të jetë. Duket se ka patur të drejtë, nëse emri do të ishte thjesht kapistall, pa ngarkesa.
Kishim një fotograf të shërbimit komunal të qytetit që në çdo piknik nuk harronim t’a merrnim me vete. Sa e pamë të lirë i thashë Piros të bëjmë një foto të veçantë, për t’u mbajtur mend, në pemë!
Nuk kishte hipur ndonjëherë në pemë!
Bëj si do të bëj unë, i thashë, nuk ke pse t’i dish të gjitha, këtë t’a mësoj unë, nuk quhet kopje!
Ja ku jemi, majë pemës, në Roshnik, vjeshtë 1964.
Sot çuditem si Pirua, djalë qyteti, që nuk kishte hipur as në fik e nuk kishte rënë kurrë nga fiku më dëgjoi mua të pa dalin e bëri si bëra unë.
Dukemi në foto ashtu si ndiheshim, tërë pasiguri.
Ka njerëz që hipin në kalë e u pëlqen të qëndrojnë majë kalit tërë jetën. Të tillë vetëm plumbi i zbret, ka thënë Kapelja Ekologjike.
Po tani? – pyeti Pirua. Ai donte të zbriste e nuk dinte si zbritej.
– Ke Lalë Gjonin këtu, – thashë unë. Herë tjetër do të të mësoj dhe kush janë nëna e babai i mushkës!
Rrëshqita deri te ai dhe u hodha nga lartë poshtë në këmbë. E dija si bëhej, e kisha provuar disa herë.
Shumëkush do e sheh te tjetri pikat e dobëta, si e si për t’a rrëzuar: të shohësh dhe te Akili thembrën. Pirua e unë nuk ishim përballë, plotësonim njëri-tjetrin.
Gjërat e vogla që mëson njeriu në jetë të hyjnë në punë si fshesa që lë pas derës: kur të duhet e merr e pastron shtëpinë…