Letër një të sëmuri nga malli
Sefedin Çela
I dashur mik, Astrit Mahmutaj,
Duke të uruar shëndet e mirëqenie familjarisht, po të lutem që në fillim, këtë letër lexoje pa zë e vetem, pa Meremen e të tjerë pranë,sepse me letrat, sidomos me ato që vijnë nga larg, ndodh si me qepën: loton ai që e grin, lotojnë edhe ata që janë pranë.
A nuk më shkruaje se i kishit të dy sytë me lot, ti me zonjën, për një histori që kisha rrëfyer unë për vete e për Vasilikën, ndodhur ehu-ehu vite e vite më parë? Loton njeriu për një datë, qoftë dhe 1 mars, apo për një tufë mimoza? Apo kujtove ditën kur i ke dhënë edhe ti Meremes tiramisu në kafe “Flora”?
E marr me mend se ç’proçke ke bërë: je ulur me zonjën pranë, si i ngeshëm që je, ke filluar të lexosh me zë për të dy, të është dredhur zëri , se e di unë cfarë burri je, i a ke ngjitur asaj tjetrës, pastaj u janë lagur sytë të dyve, pastaj na e kalon ne këtej!…
Ti je sëmurë nga malli, Astrit, po mos u tremb, nuk je as i pari as i fundit, vuan, po me keq se kaq nuk shkon puna.
Malli është si njëfarë gripi, pa temperaturë, po vështirë të shpëtosh prej tij pas një jave, si nga gripi ,malli të mundon gjatë. Ai është dhe ngjitës, ulesh me tjetrin, flet në telefon, në Skype apo shkruan në fb, qurravitesh mirë e bukur dhe ja, infekton botën. Të njëjtat mjete përdorin sot dhe terroristët, po ata vrasin, ti jo, vetem qan vetë e bën të tjerët të qajnë. Dhe bën dëm. Më ke trembur time motër, Trendon. Kujton ti se nuk merren vesh simptomat e shfaqura të sëmundjes tënde?
Më merr në Skype ime motër e s`më lë gjë pa thënë. Kohë moderne, tani edhe e dëgjon edhe e sheh motrën kur të shan që nga shtëpia e vet. Po ti faqezi, më thotë, qe me je mbyllur si eremit e seç shkruan e mollois për tët shoqe, për nënën e babanë tonë, ke thëne e ç’nuk ke thënë, ke bërë njerëzinë për të qarë e unë nuk di gjë fare. Po a e di ti që nënën e babanë i kemi tok e jo ti vetem?
Emrin e babait e kam vetëm unë, i thashe, motër të kam, po nuk jemi njëlloj, pse nuk ke edhe ti emrin e nënës? Tani bjeri drejt, me thuaj si është puna, se po bëjmë llafe koti.
Me mori Cikja me Meremen, tha, që nga Amerika, e kishin lexuar ato që ke shkruar e i ke hedhur te ajo gjëja në kompjutër qe nuk m’a ke treguar mua e ishin çmallur e kenaqur, por dhe kishin qare…Si është kjo punë kështu?
Ai Cikja je ti, Astrit Mahmutaj, e prandaj qan ti, se nuk të vjen turp që akoma të thërrasin me nofkën Cike, sikur je akoma kalama. Dhe ja ç’më bën, më hap punë me time motër. Nuk të marr vesh ku e ke hallin, i them sime motre, je mërzitur se mbete ti pa qarë? Jo, jo, po se nuk e gjej dot unë atë gjënë ku i ke fshehur ato qe shkruan , pse nuk m’i ke mësuar?
Nuk të mjaftojnë gazetat që nxerr sytë tërë ditën para kompjuterit, po do të merresh dhe me qyfyret e mia. E di ti se unë me këto kaloj ditën?
Pastaj i thashë copë: Astriti është i sëmurë! Auu, bëri ajo, nuk e dija e as nuk i thashë të shkuara, po nga se vuan? Nga malli, i thashë unë, dhe është keq shumë!…
Tani më thuaj, a nuk je ti që ke mbushur gjithë celularin me gjithfarë mullarësh bari kur vajte së fundi në fshat, me gurët e gdhendur të qosheve të shtepisë, me Kanionet e Gradecit e të Osumit, me rrapin te Sorkadhja në Çorovode, a nuk je ti që ke venë gishtin në ato vende në fb ku kam lenë shenjë dhe unë? Unë kisha bërë share në një poezi të Xhekes ( Xhevahir Spahiu) tonë, e kishe bërë edhe ti, pasi e ke lexuar e je ligavitur mirë, se Xhekja të merr mendjen me ato që shkruan e sa bukur i shkruan, me rrush, raki e pjergulla në lisa,me det a me male me borë e me gështenja, me Kosovë martire e Babatomorr ku rrinë zotat.
Pse, si kujton ti, more prapanicën tënde me vete, kaptove dete e oqeane e pandehe se do të kishe me vete edhe mullarin e barit, edhe gurët e qoshesë së shtëpisë? Nuk je më ai Astriti që, për t’i rënë shkurt, futeshe nga penxherja në kafen e Tanës, te ajo shtëpia e madhe.
Nje dimër, kur punoja në gazetë, u ndodha me shërbim në Shkodër. Kishte rënë borë, zbardhte Taraboshi, edhe bedenat e Kalasë së Rozafës ishin veshur trashë me borë. Se atëhere binte borë, Astrit, edhe në Tiranë.
Eh, një bukuri e madhe! Sa bukur mund të ishte vallë në…Tamarë? E ku nuk i shkon mendja njeriut, sidomos kur je i ri? Kisha një Aro të redaksisë në atë shërbim, i mban mend ato makinat kabá që dukej sikur e hanin benzinën, unë e quaja mushkëmakinë se me te futeshe kudo, rrugë e pa rrugë. Një aventurë e vërtetë, ngecëm në një stabiliment sharrash. Gjithçka ishte rrafsh nga bora, nuk gjeje as gjurmë rrugë e as gjurmë njeriu.
Na u afrua një burrë i veshur me xhup të trashë, me një djalë përdore.
Ç’hall u ka nxjerrë sot në këtë borë e në këtë rrugë, o djema?
Nuk kemi dalë për hall, po për fat të mirë, thashë unë. Duam të shkojmë në Tamarë në gjithë këtë bukuri, nëse kemi fat. Djali, jo më shumë se trembëdhjetë vjeç, e zgjati qafën tërë sy e veshë. Burri tha se nuk kish hasur njerëz të tjerë të bënin këtë e i dukej se nuk ishte menduar mire. Epo, i thashë unë, deri këtu erdhëm ashtu si e menduam, tani na duhet edhe mendja jote për të shkuar më tej.
Sipas mendjes se tij, Guga, shoferi, do të qëndronte në kantier, kishte dy shokë, për të ngrënë e për të fjetur. Makinen e lamë aty ku kishte mbetur, me një batanie përsipër. Burri më dha djalin me vete.
Nga ky djalë më kujtohet e po e tregoj këtë ngjarje. Ai burrë i ashpër me xhup më besoi djalin si shoqërues, të birin. Burri kishte ndërruar mendje. Të vije në Tamarë në një ditë me bore si kjo, nuk ishte një hall, as aventurë, ishte një fat.
Vumë në këmbë rrathë thuprash për të mos u zhytur në dëborë. Mos nxitoni, tha burri, një vrap pele rrugë është, hajt, u priftë e mbara!
Djali tha se me rrathë bore kish ecur disa herë, po ishte hera e parë si shoqërues dhe ndihej i gëzuar, tha se e dinte që babai e donte, po nuk fliste shumë me të e nuk i besohej që e la të vinte me mua si udhërrëfyes, se nuk kishte parë kurre gazetarë më parë dhe se, po të doja, mund të më tregonte burimet që ishin gjatë rrugës. Ai dinte si e kishin emrin, cilët thaheshin në verë e pse në vape, pasi pije e uleshe të pushoje, uji leshonte një zhaurimë si nani-nani e të zinte gjumi menjëherë.
Prane çdo burimi ai qëndronte, merrte fryme thellë, faqet i skuqeshin edhe më shumë e sytë i shndrisnin, ulej e mbushte grushtat e vegjël dhe pinte. Provoje, thosh, ky është ujë për mbretër. Ulesha, mbushja grushtet e pija dhe unë. I shkelqyer, i thosha, vërtet ujë mbretërish. Ndjeja uri dhe ujët e burimit do ta kisha ndërruar me një nga ato ingranazhet pesëlekësh.
Për atë “një vrap pele” u deshën tre orë udhëtim. Duke dëgjuar djalin që fliste e ndalej në çdo rrjedhje uji, që u vinte emra nga legjendat, që dukej se i shpikte aty për aty, me një dashuri të madhe, as e vura re si fluturoi koha. Në atë bardhësi e lodhje mund të lagie buzët me borë në çdo hap, të vinte gjumë e rrezik të flije në këmbë, po unë vazhdoja të pija ujë sa herë djali ndalej e tregonte për një burim të ri.
Ai djalë, në mes të borës e të dimrit zhuritej nga dashuria për vendlinden. Një vijë uji ,e sapo krijuar nga shkrirja e borës, për të ishte një burim çudibërës.
Tamara, krejt e bardhë, me ndonjë ndërprerje tym oxhaku me ngjyrime gati si ylber, ishtë një përralle, po nga ai udhëtim kam në kujtesë e ne zemër atë djalë, që ujin e vendlindjes, nga dashuria, nuk do t’a ndërronte me asgjë në botë.
Me thuaj, Astrit, nëse këtë djalë halli do t’a degëdiste mërgimtar, si do t’ia bënte mallit për vendlindjen, do të merrte burimet me vete?!…
Vasilika ime, ti e di, bënte vjersha të bukura. Kishte një zë fantastik femre në Nivan, me emrinTefta e Dudajve, kishte një histori kurbeti “brenda familjes”, ishte prag festivali dhe ajo ulet e shkruan. Vjehrri i motrës së saj, as një vit pas martese, me gruan shtatzënë, iken në mërgim, tre dete kapëtuar. Kur kthehet, vite e vite më vonë, e gjen djalin në arë, duke punuar, e nuk e njeh. Djali ishte martuar.
Kjo këngë kurbeti bëri bujë në Festival, mori çmimin e parë. Zagoritet, jashte Zagories, njiheshin si kuzhinierë e mergimtarë, që nga koha e Çajupit. Po kjo këngë ngjiti edhe se personazhi i fabulës së saj,me emrin e amerikanizuar Xhaste, që ruante nga rinia gjuhen e humorin puro zagoritce, sillej në fshat si amerikan: xhvishej e thekej në diell tëre verën. Kështu e kam parë edhe unë.
Vasilika, që u kendoi hënës së netëve të vona, çifteve të dashuruar buzëmbrëmjeve bri deteve, që shihte begsat e saj kokëqethur t’u shkëlqenin mbi supe spaleta të mundëshme gjenerali, vite me vonë, si vijnë kohët, i u kthye edhe një herë motivit të kurbetit…
Ishte mbyllur në një dhomë e nuk po dilte prej orësh. Më në fund, une trokita e hyra. Fshehu një format letër, fshehu dhe fytyrën. Po shkruan, i thashë, a mund t’a shoh? Vuri buzën në gaz me zor.
Nuk po shkruaj, tha, unë po qaj! Me zgjati letrën e zhubravitur. “Këngë e re për kurbetin”. Tani dhimbja nuk ishte e herëshme, ishte aty, brenda shtëpisë, në zemrën e saj: ne na mungonin të dy fëmijët, fëmijët e tyre, i vetmi që ajo shihte në derë, laj thaj, isha unë. Këngë e re për kurbetin ishte poezia e fundit që shkroi.
Nga malli vuajnë edhe ata që ikin, edhe ata që mbeten vetëm qyqarë,po unë të premtova ca këshilla praktike që mund të vlejnë si punë terapie për t’u shëruar:
- ”Kur zogjtë të kthehen në fole”, pra djemtë të punojnë e gëzojne në vendin e tyre, që bëhet e mundur kur qeveritë t’a kenë kokën mbi shpatulla, ndërsa, rendom, as nuk e dinë ku e kane.
- Ktheju humorit, Astrit! Mos mendo se të gjithë ata që qeshin i kanë punët në vijë. Të qeshësh do të thotë të guxosh, është arma fituese e njerëzve me karakter të fortë.
Këtë mësim m’a ka dhënë një shoqja ime e viteve studentore, e cila, si e njihja unë, po t’i zinte rrugën një mizë ikte vet e i linte rrugën mizës, po i ranë halle mbi krye e ajo nuk më befasoi vetëm mua e këdo që e njihte, po dhe veten e vet, kapërceu vështirësi të pa imagjinueshme e, besoj pasojat, i kalon duke bërë humor, ajo i quan marrina, veç janë thjesht barcoleta zbavitëse, mund t’i gjesh edhe në fb, po deshe.
Humorin e bëjnë njerëzit seriozë, Astrit, jo karagjozët .Karagjozët, të fortët, te ne të vrasin ose të bëjnë të vrasësh veten!
- Nena ime e paharruar, besoj të kujtohet, në raste festash merrte gotën e rakisë e ngrinte dolli e para. Hajde djem, ua hapa rrugën! Në dasma këndonte e kërcente. T’u prish gëzimin fëmijëve, thoshte, se rinia ime pati vite të nxirosura?
- Po tregoj diçka edhe nga babai yt, xha Hakiu. Ministrja e Bujqësisë, një grua e re, e zonja, që ngjiti te njerëzit atokohë, u gjend një darkë në shtëpinë tuaj.
Xha Hakiu, i gojës,ministrja po hazërxhevap, tavolina plot, rakia vu e vu, u krijua një atmosferë ku secilit i dukej se njihej me tjetrin që diten kur kish lindur. Xha Hakiu ngrihet e na i thotë ministres: Edhe kështu, e mire je, edhe shalët i ke të mira, i mbetën sytë plakes time, vetëm mos u ngjall më…
Hahaha,qeshi ajo,mos u plaksh kurre, o xha Haki, po mos ki merak se nuk kam kohë të ngjallem, më duhet të vrapoj që të shkel pëllëmbë për pëllëmbë tërë vendin.
A nuk është mirë t’a kujtosh kështu tët atë e nënën tënde?
Në fund, për të të hequr merakun, po të kujtoj diçka: ti nuk ke akoma lemzë. Lemzë, ore, që të merr frymën, ngek, e s’të lë, ngek, të flasësh…Lemzë të këtillë nuk ke, se ato të dashurisë, që të zinin sa herë të kujtohej Meremja, është fatkeq ai njeri që nuk i ka provuar…
2015