Dodona, shushurima e listë
Esse
Myzaljen Hoxha
Dodona, vendi më i vjetër i adhurimit të Zotit në Epir, ka qenë një orakull i famshëm, përgjigjet e të cilit merreshin nëpërmjet të dridhurave të gjetheve në kurorën e një Lisit tw Shenjtw dhe zhurmës së ujit të Burimit të Shenjtë në këmbët e tij.
Herodoti “babai“ i historisë thoshte:
“Dodona është ndërtuar nga banorët vendas të Epirit, nga më të moçmit, Pellazgwt, Arkajtw dhe Tirrejtw”.
Ai që e ka vizituar këtë tempull, kur flet për profecitë e Dodonws, priftëreshat e tempullit në librin e tij thotë:
“Dodona, faltorja e saj ka qenë më e vjetra nga gjithë të tjerat dhe më e para është tempulli më i lashtë mbi dhѐ”.
Dodona është më shumë se tre mijë vjet e vjetër. Me sa duket, populli i lashtë i Pellazgëve e ndërtoi këtë tempull. Qëllimi i tyre nuk ishte tjetër veçse të përkujtonin perënditë e vjetra, ndihma e të cilëve u duhej për të parashikuar të ardhmen.
Fillimisht, faltorja në Dodonë ishte një kushtim për Nënën Tokë, e quajtur gjithashtu Gaia, por më vonë u bë një ashram për çiftin e Dionës dhe Zeusit. Zeusi ishte kreu i perëndive, ndërsa Diona ishte një perëndeshë e vjetër e lashtë, e bija e Tokës dhe Qiellit.
Mbreti Pirro i Epirit e shndërroi Dodonën në kryeqytetin fetar të mbretërisë së tij. Ai jo vetëm që rindërtoi tempullin e Zeusit, por gjithashtu ndërtoi disa ndërtesa të reja monumentale, duke përfshirë një tempull të Dionës.
Më e rëndësishmja, ai ndërtoi teatrin antik të Dodonës, i cili mund të ulte deri në 18 000 spektatorë, duke e bërë atë më të madhin e kohës. Ai madje organizoi një festival vjetor me shfaqje teatrale, lojëra atletike dhe konkurse muzikore.
Pavarësisht suksesit të hershëm pirroan, Dodona vuajti nga disa pushtime dhe shkatërrime gjatë historisë së saj. Veçanërisht, pas epokës së artë të Pirros, eolët, të cilët ishin sunduesit e rinj të vendit, plaçkitën për herë të parë Tempullin e Dodonës. Megjithatë, vendasit shpejt e rindërtuan orakullin e Dodonës.
Historia u përsërit me romakët kur ishte koha e tyre për të plaçkitur dhe shkatërruar shenjtëroren. Megjithatë, përsëri, jo vetëm që Dodona u rindërtua, por edhe perandorët romakë e vizitonin korijen e shenjtë për këshilla deri në shekullin e IV.
Megjithatë, me lindjen e krishterimit, Dodona e humbi rëndësinë e saj. Fundi i saj i hidhur erdhi kur perandori Theodosios mbylli të gjithë tempujt paganë dhe ndaloi çdo veprimtari fetare pagane. Madje ai preu të vetmin lis që kishte mbetur nga korija e shenjtë e Dodonës.
***
Kam patur ndjesinë e gëzimit të hareshëm kur kam vizituar në vitet 2000 ORAKULLIN E DODONËS në afërsi të Janinws , pasi kisha lexuar Homerin, Herodotin, Hesiodin, Strabonin, Pindarin e të tjerë.
Gjithsesi historianët mendojnë se Dodona mëmë ka qenë në malin e Tomorrit dhe bijat në Janinë, Volos, Selanik dhe Itali. Gjurmimet në studimin e gjuhësisë, toponimisë, historisë, gojëdhëna e legjenda, gjurmime e zbulime arkeologjike, ndonshta një ditë do të identifikojnë Dodonën mëmë pellazgjike në Tomorrin e Shqipërisë.
Hesiodi shek. VIII-VII p.e.s. pohon “Dodona dhe Lisi ishin qendra e Pellazgëve”, se hyjnori Lykaon ishte i biri i Pellazgut, duke përforcuar kështu thënien e Homerit shekuj më parë, se Pellazgët, paraardhësit e gjenezës sonë ishin hyjnorë.
Herodoti fillimisht besonte se emrat e hyjnive vinin nga Egjipti, por duke kërkuar zboloi se ata kishin ardhur nga barbarët. Origjina e fesë vjen nga barbarët, nga pellazgët dhe nga Shenjtorja Ilire Epirote e Dodonës. Prandaj Zeusi, Perëndia më e fuqishme e mitologjisë, deshi që DODONA të ndërtohej në këtë majë të lartë të malit të Tomorrit dhe ajo të ishte Orakulli i Tij.
Tri plakat e Orakullit të Dodonës, që përmend Straboni, lidhen me emrin e fisit “Graik”- “Gratë” që lokalizoheshin pikërisht në Epir. Fjala “Gra” është vendase, pellazge, ilire, shqipe. Sipas Herodotit, feja helene e Athinës buron nga atëdheu ku ndodhet Dodona, nga Arkadia, nga “Pleqtë”, dmth nga Pellazgë, nga Epiri.
Sami Frashëri shkruan se edhe kohët më të lashta, të qytetëruara të Greqisë, Tempulli i famshëm i Dodonës që ndodhej në Epir, u përkiste pellazgëve. Gjeneza e vendit tonë që ka patur disa Orakuj të Zeusit, jo vetëm në trojet tona por edhe në Libi e në Egjypt ka një Dodonë famëmadhe disa Orakuj të Zeusit, edhe jashtë Epiriote Toske.
Në lashtësi figurohen disa qytete Epiriote me këtë emer por edhe gjiri Elatea në Efyrë. Diku mes Gjirokastrës dhe Sarandës së sotme figurojnë dy qytete Helanon dhe Helakranon, fjalë ku në rrenjë të tyre gjendet helliopia, helloi, selloi, ahello, hellan me rrenjët “hell” duke faktuar se mishi i therur për nder të Zeusit dhe Dodonës Pellazgjike piqej në hell, si blatim për perëndinë.
Këtu e ka prejardhjen edhe kurbani që bëhet sot në Tomorr, Dodonën pellazgjike, që nga thellësitë e lashtësisë së kohëve që kanë ardhur dhe vijojnë edhe në ditët e sotme. Gjithë Epiri është “helli”, “selleis”, vendi i shkuarjes në hell të mishrave të pjekur si flijim dhe blatim për perëndinë.