Vdekja e mushkës
Sefedin Çela
Mushka e shtëpisë tonë ishte trupmadhe, e urtë, një nga pjesëtaret e familjes që bënte më shumë punë, nga mëngjesi në darkë. Nëna çonte rrush në Grumbullim nga dy barrë në ditë, pasi kthehej që andej e merrte Cenoja e sillte edhe ai dy barrë dru në shtëpi, me mushkën çohej plehu i katonjve në ara. Edhe për të marre nuse kishte qenë shumë herë kjo mushkë: i vinin një velenxë mbi samar e vithe, një shilte, një pale yzengji e ajo shkëlqente më e bukur se një pelë race.
Ajo kafshë i kishte gjetur drutë, nuk ngulte këmbë si mushkë, hante ç’t’i jepje dhe e kishte “harruar Valarenë”; nuk kishte asnjë ves mushke!
Unë e Xhekja u ishim qepur mënave të bardhë në Plepe, te livadhi. Mushka, e lidhur me një litar të gjatë, po hante bar të sapokositur. Një aromë e këndshme vinte rrotull e të dukej se mënat që gjenim në bar ishin më të shijshëm. Kishte fryrë një erë e lehtë e livadhi ishte zbardhur nga kokrrat. Bar e mëna dukej ishte ushqim i mirë dhe për mushkën.
Gjunjazi, nëpër këmbët e saj, ne nxitonim të mblidhnim kokrrat e pjekura mirë. E bezdisur, mushka më lëshoi një shqelm drejt e në çaçkë të kokës. Gjaku vërshoi pizgë. M’u errën sytë, m’u duk se dolën re e dielli iku. Nuk kisha fuqi të qaja e me vinte gjumë. Për mua qau Xhekja sa mundi, nga frika, po edhe për ndihmë.
Kur hapa sytë, Xhekja kishte ikur. Nuk kishte asnjë njeri; afër fytyrës pashë kokën e mushkës, me sy të mëdhenj si të habitur, me buzët e trasha të lagështa që m’i mbështeste në faqe. Nuk hante asgjë. Nuk lëvizte nga vendi. E harrova frikën, gjakun që vazhdonte të rridhte rrëke poshtë veshit, në qafë, e futej në këmishë. Zgjata dorën e preka fytyrën e mushkës. “Nuk ke ti faj”. Ajo nuk e largonte kokën nga fytyra ime e priste.
Çfarë priste pa lëvizur nga vendi?
Erdhi Xhekja e pastaj gjyshja, më pastroi gjakun e vuri shtëpëz mbi plagë. Shtëpëza ishte një përzierje e hudhrës së shtypur me pakëz të verdhë veze e me blozë gllaniku, një shpikje e saj që nuk tregonte si e qysh më tej. “S’ka gjë, tha gjyshja, këmba e mushkës ka qenë pa patkua. Zoti s’deshi të më bëje dy herë keq se unë s’i kam bërë asnjëherë keq.
Plaga u mbyll, ka mbetur edhe sot një si tegel i bërë keq, që e gjej me gishta. Po nuk harroj kurrë mushkën, fytyrën e saj me sytë e mëdhenj e buzët e lagështa në faqe.
Motra e madhe ishte martuar në Vëseshtë e, sipas zakonit, herë pas here vajzat kthehen “në të parë” në shtëpi të prindërve.
Një herë më thanë mua të shkoja ta merrja. “Nuk kam qenë asnjëherë, thashë unë, nuk di rrugën”.
“E di mushka, – më thanë, – ajo ka qenë në Vëseshtë. Hipi mushkës e të çon mushka atje.
Isha shtatë a tetë vjeç, jo më shumë, i hipa mushkës dhe u nisa. Nuk kisha frikë. Duke u ngjitur në Qafë të Osojës kishte një kryqëzim udhësh; unë nuk dija ku të çonte asnjëra prej tyre.
E lëshova kapistrën fare, lashë mushkën të zgjedhë. Ajo uli kokën deri te pluhuri i rrugës, pastaj mori majtas. Pas një ore isha te ime motër, në Vëseshtë. Po të mos më kishte ndodhur mua kjo histori, nuk do ta besoja kurrë. Mushka kishte qenë edhe në Osojë, nga e mori vesh ajo se duhej të më çonte në Vëseshtë?!…
Erdhi një ditë e mushka u plak. Nuk duhej lodhur me punë të rënda; ishte gjynah.
“Çojeni në Grumbullim, – tha babai, – ndoshta do të ketë fat më të mirë”.
Fati i saj qe si fat qeni rrugësh. Një natë i dëgjuam hingëllimën te porta. Askush nuk dinte ç’kish ndodhur me të; ishte e dobësuar kockë e lëkurë, me kurriz të vrarë tërë plagë, pa samar, pa kapistër. Nuk dihej nga kishte ardhur e si e kishte gjetur rrugën. Plakun e zuri të qarët. “Ushqejeni me tagjinë më të mirë, – tha, – e paskan munduar, jezitët!
Një javë më vonë mori pushkën në kulë, një kazmë e një lopatë, mori dhe dy fqinj me vete e u ngjit nga Përroi i Gavanit me mushkën për kapistre. E vrau dhe e varrosi me ata dy fqinjët dhe s’dihet pse ia fshehu varrin. Një javë nuk i foli njeriu me gojë; nuk la kapistër, yzengji e patkua pa prishur…