Rikthim i zërit të vendlindjes
Sefedin Çela
Në 1 prill 1972 me autobusin e linjës Rrogozhinë – Çorovodë, zbrita në vendlindje. Nuk qe thjesht një rikthim nga malli.
Kisha marrë me vete në valixhe gjithë ç’kisha; këmisha, pantallona, pulovra, dy-tre libra, bllok shënimesh, pastë e furçë dhëmbësh, vegla rroje. Nuk ishte nevoja të pickoje veten për të marrë vesh ishe në 1 prillin e gënjeshtrave a në 1 prillin e vërtetë, me valixhe udhëtimi në dorë. Nga ky 1 prill isha zyrtarisht i punësuar në gazetën “Jehona e Skraparit”.
Verën e vjeshtën e vitit të mëparshëm kisha përjetuar një ëndërr tjetër. Pas diplomimit në universitet aso kohe bëhej pesë muaj zbor ushtarak nga gushti në dhjetor. Nga fundi i gushtit pranë çdo fakulteti afishoheshin listat e emërimeve, ku secili mësonte ku do të fillonte punë në janar. Për mua ishte befasi dhe gëzim i madh që do të filloja te gazeta “Zëri i Rinisë”.
Isha i fejuar dhe ajo ishte ende studente, banoja nga 4 janari në një godinë në “Qytetin Studenti”: ky ishte një fillim i mbarë, çdo gjyshe, për të mos rënë mësysh, mund të të vinte fshehur një kokërr hudhër!
Nga mesi i muajit mars më thërret në zyrë kryeredaktori Miço Verli. Zakonisht kur të përgëzonte ose të hiqte veshin për ndonjë shkrim ai të ftonte për kafe. Më tha se emërimi aty, në atë redaksi, ishte zgjedhja e tij dhe nuk ndihej i zhgënjyer prej meje, përkundrazi. Por e kishte marrë në telefon “I pari i Skraparit”. I kishte thënë se miratimi për të pasur një gazetë në rreth qe një ngjarje e madhe, po nuk kishin gazetarë. “Kemi një djalin tonë aty, i kishte thënë, a mund të na i kthesh?”
Me “Të parin e Skraparit” dikur kishin qenë bashkë në një zyrë në godinën ngjitur. Ishin shokë e miq të vjetër. Sigurisht, me gjithë zemër donte ta ndihmonte. Po nuk mund të vendoste ai për mua!
– Ja pse të kam thirrur, – tha, – të takon ty të vendosësh! Unë as të kam blerë e as nuk të shes; të kam marrë me zemër. Sido të vendosësh, do ta çmoj njësoj vendimin tënd. Pyet zemrën tënde. Hë…, pyet edhe atë vajzën në “Qytetin Studenti”!
– Unë nuk jam bukëshkalë, – thashë menjëherë. – Ai është vendi im e aty janë rrënjët e mia. Veç nuk di sa do të ndihmoj, çfarë gazetari jam unë me vetëm tre muaj punë!
E lamë përgjigjen përfundimtare ta jepja të nesërmen, duhej të sqarohesha edhe me atë “vajzën në “Qytetin Studenti”.
Me veten u mora vesh shpejt. Para universitetit kisha qenë dy vjet mësues në Potom. Kolegët e mi ishin një durrsak, tre vajza vlonjate, motër e vëlla nga Korça, një beratas, vetëm tre ishim vendës. Por askush nuk dallonte vendësin nga ardhacaku, secili dinte që ishte në vendin e vet. Gur qosheje, jo nga ata që rrokullisen. Fundja kështu bënin të gjithë! Unë nuk do të bëja asgjë të pa bërë!
Këtë vendim e ktheu në festë “ajo studentja” e cila e kapërceu me një batutë të paharruar: “Sa qejf, do të pimë sa të duam rehani!”
Si çdo i ri që bie në dashuri, unë i kisha folur për një pije magjike të këtyre anëve, që bëhej nga rrushi i pjekur mirë, që zjehej e zjehej për orë të tëra e për të mos u bërë pekmez, pritej me një gur përroi me bira, që quhej çmërs, e prej saj dilte një eliksir që e tresje në ujë e mund të pije sa të doje, të shuante etjen e të hiqte vapën e nuk deheshe kurrë, se nuk ishte raki, ishte rehani!
I kujtova të gjitha këto në 1 prill me valixhen në dorë rrugës për në shtëpinë e sime motre në Çorovodë. Të gjitha ishin të vërteta, nuk kishte asgjë nga 1 prilli anekdotik. Nuk më ishte marrë asnjë mendim paraprak nga rrethi, nuk kisha asnjë njoftim zyrtar për emërimin, gjithçka më ishte komunikuar nga shefi im te Zëri i Rinisë e gjithçka doli si më tha ai: një ditë më pas, në 2 prill fillova punën e re!
Ka kaluar gati gjysmë shekulli nga ajo ditë e më duket se gjithçka ka ndodhur dje! Më duket sikur jam duke matur me pëllëmbë rrugën për te shtypshkronja, afër Guhakut, në godinën e ish-konviktit ku kisha kaluar tre vjet të shtatëvjeçares. Kishte një rrotativë të madhe për shtypshkrime faturash financiare për tërë vendin, por gazeta shtypej zakonisht në një pedalinë, dy herësh, faqe 1-4 dhe 2-3, radhitje me dorë me shkronja të derdhura plumbi. Kur korrigjoheshin bocat ndodhte shpesh që nga pesë gabime të bëheshin nëntë, madje dhe me a ose ë të vëna përmbys! Nuk kishte ndonjë kthinë për korrekturën, kështu që avujt e bojës e të plumbit i ndjeje dhe në stomak, jo vetëm në mushkëri. Radhitëset, thuajse të gjitha vajza, merrnin qumësht si antidot e shpesh na jepnin të kthenim nga një grykë shisheje.
Më kujtohet Shqipja, daktilografistja, e veshur krejt me të zeza se kishte humbur të shoqin, një dorë grua, tërë merak për dy çamarrokë që, bashkë me një nipin tim, nuk linin dy gurë bashkë. Të dy me Dulen, Avdulla Braçen e paharruar, e thërrisnim Shqipëri, sikur ky emër më me peshë do t’i shtonte ca kile më tepër për të mos e marrë era kur zbriste me vrap shkallët për të ardhur në zyrë!
Brenda pak muajsh iu bashkua gazetës edhe Avdulla Braçe, pastaj edhe kryeredaktori, Muhamet Basho, u bëmë një redaksi e vërtetë. Një rreth bashkëpunëtorësh u shtuan shpejt, të pasionuar e lëvrues të shumë zhanreve: Zylyftar Hoxha, Bashkim Koçi, Enver Caka, Iliaz Kapxhiu, Vasil Qesari. Me të gjithë këta u bëmë miq e miq jemi ende sot e kësaj dite.
Nuk qëndrova gjatë në gazetë, nga prilli në korrikun e vitit tjetër, vetëm një vit e katër muaj. Po kjo kohë më mësoi Skraparin; e shkela pëllëmbë për pëllëmbë, e pashë me sy fshat më fshat, më ngjiti gjithë të mirat në zemër, me të cilat rroj edhe sot. Nuk kam dashur kurrë të mbyll sytë e të bëj sikur s’shoh, edhe pse gjërat mund të jenë më ndryshe se si do t’i shohësh. Shihja sakrificat e mëdha që bënin ata njerëz për të çuar fëmijët në shkollë, duke u çarë dëborën rrugëve, shihja përkujdesjen për të lyer muret e shtëpive me gëlqere, dashurinë e grave për t’i rrethuar me dredhkëza, trëndafila…
Më shtihej dhe në gjumë vargu i pastërmasë i varur për t’u tharë, tavanet me misra të varur, vargjet me qepë, me hoshafe gorrice e vadhëzash, me fiq të thatë, era e trahanasë me dhjamrushka të tretura në gjalpë, lakrori i misërt me hithra e me qumësht, kungulli i pjekur i ngjyer me pekmez, apo dhe me mjaltë.
Ku ka përpjekje për të jetuar mirë varfëria numëron ditët, shpresa të mban gjallë të rrit e të bën burrë. Këta njerëz i besonin krahut të tyre e punës së tyre. Shihja parmendat me bishta të latuar, belat, lopatat, kazmat e sëpatat bishtshkurtra, se puna të do të ulësh kokën e kurrizin, të djersish e t’i qeshesh jo ta përqeshësh.
Kam qenë nëpër dasma e gëzime e nuk jam ngopur e kënaqur më shumë nga ato që kam ngrënë, sesa nga ajo që kam nxënë. Them se kjo ishte shkolla e madhe ku mësova të shkruaj, të ribëj gjërat e bëra “më këmbë”, mësova të them “më fal” dhe të them “faleminderit!”
Edhe në dasmë mësoje “të pije rakinë po jo mendjen!”. Ai që merrte fjalën nxiste harenë e jo sherrin, pa bërtitur, pa rrahur gjoksin, pa bërë të parin e fisit a të fortin e fisit. Edhe dollia bëhej me rregulla, pihej me radhë, me gota të vogla sa për gishtin e vogël. Kush shkelte rregullin ndëshkohej pa apelim! Një “sekretar”, që i thonë sak, mbikëqyr rregullat!
Kam hasur anës rrugëve murana, varre të hershme të rënësh për motive te ndryshme, ndoshta hallexhinj të mbetur rrugëve me thes në krahë, ndoshta kaçakë, ndoshta dhe kusarë. Në të gjitha rastet udhëtarët janë kujdesur t’i mbledhin gurët, t’u japin një dorë nga rrënimi prej rrebesheve të kohës. Edhe mua më ka qëlluar të shtoj një gur në muranë.
Varri është banesa e fundit për këdo, gjithkush ka të drejtë të prehet diku.
Në Çorovodë ka dy varreza, ku të gjithë duhet të ulin kryet, Vazat e Dëshmorëve dhe Varrezat Publike. Është në traditën më të mirë e në nderin e Skraparit që ato janë të mirëmbajtura. Në kohë lufte, kur i huaji zaptoi vendin, bijtë e kësaj ane zgjodhën të lënë hallet e tyre mënjanë, morën armët e dhanë jetën për hallin më të madh. Është detyrimi e mirënjohja jonë për ta të prehen në vend të veçantë. Vepra e madhe e liridashësve lartësoi Tendën e Qypit, Qafën e Gjarprit, Qafën e Martës, Fushën e Lirëzës, apo dhe Vlushën, ku nazistët masakruan të pafajshëm, si ndëshkim që këto anë guxuan e ngritën dorën kundër tyre.
Edhe të rënët në kohë paqeje, nga pleqëria, nga sëmundjet a të mposhtur nga hallet meritojnë kujtimin tonë. Varri, dhimbja, kujtimi për ta na bën të barabartë, na afron me njëri tjetrin. Kemi nevojë të tregojmë se ç’na bashkon së gjalli: mikpritja dhe mirënjohja. Themi për tjetrin derëbardhi, derëhapuri për atë që të hap derën si mik e i hap derën si mik. “Derëmbyllur” thonë jo për atë që ka humbur të afërmit a s’ka të hajë, por për atë që s’ka miq e nuk di të bëjë miq.