“Cergët” e Vërzhezhës, historia e një dereje të madhe dhe të njohur
Gjergji Qafoku
Më ka tërhequr shumë historia e Vërzhezhës e në veçanti e atyre familjeve që kanë bërë emër. Njëra nga ato është ajo e Hamza Cergës.
Origjina e tyre është nga Malësia e Madhe, larguar nga andej për hasmëri, vendosur fillimisht në Myzeqe, por që ku nuk u pëlqeu klima dhe ecin më tej, në jug, drejt Skraparit. Duke vëzhguar krejt fshatrat e luginës së Osumit, arrijnë në Verzhezhë në fillim të viteve 1700, e cila iu pëlqeu.
Filluan menjëherë nga puna për ndërtimin e shtëpive. Shtëpitë, me një arkitekturë të përzjerë nga vendi që erdhën me traditën e ndërtimeve vendase që gjetën në Skrapar, me portë e sofate, me avlli rrethuar me mure, me ashefe, dy puse dhe me hauriëti bagëtive dhe kafshëve të samarit dualën nga më të mirat e fshatit.
Aty morën dhe tokat, rreth 10 dynym mbi shtëpi, 20 dynym në vendin më të mirë, te Luadhi, te Dypja, ku selitën nje vresht që ngeli me emër, Dypjaku i Cergës, aty ndërtuan dhe kasollet, të cilat më vonë kooperativa i ktheu në magazine. Aty ata nxirnin edhe rakinë, bënin pekmezin dhe rehaninë si dhe përpunonin bulmetin.
Afër kasolleve kishte një lloji dheri, vapem, që shërbente për hedhjen e tij në mushtin e rrushit, të cilin e ëmbëlsonte më tej duke shtuar rrezen e prodhimit të rakisë, të pekmezit, reçelit dhe rehanisë.
I pari i tyre ishte Telhaj që pati dy djem: Seitin dhe Temen. Temja lindi Telhan e ky Jasharin që lindi Veseiln, i cili pasi u martua me Lulen, por meqenëse nuk bënte fëmije, u bë dervish. Kështu që u mbyll sporoja e Telhajt.
Seiti lindi Pelon e Sherifin. Pelua i martuar me Halimenë, lindën Hamzanë. Hamzai u martua me Refikon nga Nishica dhe lindën Semanin, Agimin, Qazimin, Iliazin e Alkyzin.
Si dhe pse u ngeli llagapi (mbiemri) Cerga?!…
Siç tregoni pleqtë, Telhai, rreth viteve 1800, shkoi në mërgim në Turqi. Kthehet nga andej i martuar më një turke. Bashkë me të shoqen, turkeshën në mal në vendin e quajtur Gropa – Vathë, ku ngre çadrën për verim.
Sipas zakonit erdhën njerëzit të takoheshin e të shihnin nusen. Njëri nuk e dinte ku ishte vendosur dhe pyeti barinjtë:
– Ku është Telhai:
-Ja ku e ka ngulur cergën, çadrën!
Që atëhere iu ngeli llagapi Cerga
Gripi spanjoll: dhe Cergët
Nga gripi spanjoll (kolera) në vitin 1918 nga Cergët u shuan Dilja, njerka e Hamzait; Darekua; Qazimi, vëllai i Hamzait, Rizai dhe Aliu, Fatimja e Xykja e tetë foshnje.
Hamzai
Hamzai lindi në Vërzhezhë. Ndihmoi në hapjen e shkollës shqipe më 1913. Merr pjesë në Luften e Vlorës, 1920. Punoi në Gjendjen Civile në Çorovodë dhe në kinema “Internacional” në Tiranë.
Më pas ai ka punuar: Kryetar Komune nëMartanesh, Rroskovec, Ballsh, Fier-Shegan, Krumë dhe Bizë të Matit, ku në vitin 1939 e pushojnë nga puna.
Është burgosur në vitin 1925 si fanolist me 43 ditë burg dhe në vitin 1944 nga nazi-fashistët në Tiranë.
Fëmijët e Hamzait
Pesë Vëllezërit Cerga: (Nga e majta në të djathtë) Iljazi, Selmani, Qazimi, Agimi dhe Alkyzi
Selmani
Lindi në vitin 1913, mbaroi shkollën plotore në Vërzhezhë e më pas Normalen e Elbasanit. Botoi në shtypin e kohës.
Punoi mësues në Mallakastër, Martanesh, Berat, Radësh 2 vjet e 1 vit në Vërzhezhë. Më pas u transferua në Riranë.
Me qetësinë e tij, me butësinë e tij, ai mbeti gur themeli për të gjithë Cergallarët.
Agimi
Lindi më 1934 në Krumë. Punoi në gazetën “Zeri i Rinis”, “Drita”, në revistën “Ylli” dhe sekretar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Në fund punoi si gazetar dhe shkrimtar me profesion të lirë.
Ka botuar këta libra:
“Njeri i zakonshëm”, “Dritë në fushë”, “Përtej dhimbjes”, “Tri novella”, “Dashuri buzë shtratit”, “Përjetësi”, “Vija e ujit”,” Mjeshter Doni”, “Mëngjesi i largët”, “Era e fort”, “Burgu pa hekura”, “Vëllezërit”, “Legjenda e Vadave”, “Diploma”,” Ankthi”,” Shtëpia”, “Gjurmë në kohë” etj.
Iliazi
Përfundoi studimet e larta në Çeki për inxhinier hidrolog. Emrin e tij e gjen në projektim dhe zbatim të shumë vepra hidrologjike, ndërmjet tyre, në Skrapar, rezervuarin e Vëndreshës. Një rrugë në Tiranë mban emrin “Iljaz Cerga”.
Iliazi, student
Qazimi
Studiues aposionant, me interesa të gjera shkencore. Studioi për Mjekësi dhe ekonomi në Itali. Iu përkushtua mjëksisë. La emër të mirë kudo që punoi, në Fier, Tiranë e gjetkë.
Alkyzi
Më i vogli i dinastisë Cerga. U largua nga jeta para disa muajsh. Diplomat i lindur dhe karrierë të gjatë. Punoi ambasador në Egjipt, Turqi dhe në Ministrinë e Punëve të Jashtme.
Pasardhësit e Cergëve janë të shumtë e që ecin në gjurmët e të parëve të tyre:
Artistë, shkrimtarë, mjekë, ekonomistë…
Të gjithë me emër, të gjithë të shkelqyer.
Gojarti me bashkëshorten, Natashën
Moza Cerga Cico vajza e Iljazit
Gjyshja ime nuk qeshte as në fotografi,
por unë e njihja dhe e dija se sa qeshte brenda shpirti i saj
Evis Cerga
Gjyshes sime nuk do t’i shkonte ndonjëherë nëpër mend që t’i dilte emri në ndonjë medium të shkruar. Ndonëse njërin nga djemtë e kishte shkrimtar. Nuk e di nëse i kishte lexuar librat që kishte shkruar i biri dhe nëse po, ç’mendim kishte për to.
Në librin e tij me tregime, “Fëmijëria”, shkrimtari Agim Cerga ka një tregim me titull “Sytë e nënës”.
Nëna e tij ishte një grua me ball të vogël e të rrumbullakët, me një gërshet që e mblidhte pas koke, me duar të vockla e të rreshkura. Ajo kishte marrë pjesë në “Kongresin e Gruas në Berat dhe Berati atëherë ishte larg, se rrugën e kishte bërë në këmbë dhe nëse armiku i diktonte, do t’i vriste”. Zemra e fëmijës që rrihte fort dhe nuk ngopej me frymë në pritje të kthimit të nënës” diktoi dorën që shkroi për nënën që mbeti anonime, si plot gjyshe.
Gjyshja ime, Refikaja ishte një grua e imët, por kockë e fortë, sic i pëlqente ta quante veten. Qëndronte gjithmonë në këmbë edhe kur të tjerët ishin ulur në tavolinë. Ajo ishte nëna e babait tim.
Gjyshja ime ishte nëna e Selmanit, arsimtarit. Ai ishte më i madhi nga djemtë dhe më babaxhani. Në shtëpinë e tij dera qëndronte gjithmonë e hapur për fëmijët e nipërit e mbesat. Buzagaz e mikpritës, bashkë me të shoqen, xhaxhai im i madh rrëmonte gjithmonë në xhepa për një “tridhjetë lekëshe” që e refuzoja me “lezet”, për ta futur nga xhepi i tij në xhepin tim.
Gjyshja ime ishte nëna e Qazimit. Xhaxhai im studioi në Itali, në fillim për ekonomi, më pas kompozicion dhe më pas u bë mjek. Ishin vitet e para që vendi kishte nisur rimëkëmbjen. Gjyshja kërkonte që fëmijët t’i arsimoheshin. Qazimi u bë një ndër mjekët infeksionistë më të njohur në vend.
Gjyshja ime ishte nëna e Iljazit. Ai studioi në Cekosllavaki. Ishte ndër inxhinerët e parë në fushën hidrike në vend. Shqipëria kishte nisur rimëkëmbjen dhe djali i gjyshes sime do të jepte kontributin e tij.
Gjyshja ime jetonte me ne. Në një pallat katërkatësh, pranë shkollës “Petro Nini”. Gjyshja ishte “lakonike”, dhe përvec dashurisë për mua pak gjëra tregoi në jetën e saj. Nuk arrita të dalloj pikëllimin nga gëzimi në sytë e saj me një dritë të thellë, por të ftohtë që e gjeje dhe te bijtë e saj, e gjej sot edhe te nipërit e saj. Ca sy gri. Sy zhbirues, të gjysheve të kohës kur vendi ndërtohej dhe fëmijët merrnin pak dashuri nga prindërit. Sepse dashuria, dikush kishte vendour, duhej të ishte e kursyer e të mos rrëfehej.
Sytë e gjyshes të ftohtë, e zhbirues ishin sytë më të ngrohtë për një fëmijë që jetonte në një pallat të ndërtuar nga e puna e punëtorëve, me 70 metra katrorë që ndjeheshin të mëdhenj, për një fëmijë që edhe në peshë ishte e vogël. Sytë e gjyshes ishin sy pyetës rreth tavolinës ku të gjithë hanin të qetë gjellën që ajo që e kishte gatuar qëndronte në këmbë ta hante. Më kujtohet im atë kur i thoshte: Nëne, ulu e ha me ne, mos rri në këmbë, si polic.
Sytë e gjyshes ishin të parët që shihja mëngjeseve, në dhomën që e ndanim të dyja, me krevatët kokë më kokë me njëri-tjetrin. Sytë e gjyshes kujdeseshin që të mos derdhej qumështi që ngrohej mbi sobën ku ishte thekur buka, në kuzhinën ku dikush në radio transmetonte: Fiskulturën e mëngjesit. Ia kisha zili gjyshes shtëpinë, kur ne të gjithë shkonim në punë e në shkolla dhe ajo mund të rrinte brenda e të shijonte ngrohtësinë e sobës në dimër, pa e carë kokën nëse i kishte bërë detyrat apo jo dhe nëse do t’I fliste mësuesja kujdestare.
Gjyshja ime nuk ishte një grua e vecantë për banorët e qytetit tim, por për mua mbeti një gjyshe që asnjëherë nuk u ul plotësisht në divan, sikur të druhej të mos prishte një model që dikush e kishte ndërtuar me shumë mund.
Sytë e gjyshes tani i kërkoj në fotografi dhe në rreshtat e librave të birit të saj. Sa shumë e deshën gjyshen të bijtë e saj mbetet si teorema pa vërtetim, por një djalë ia hodhi në letër. Dhe ndoshta gjyshja me sytë gri e lexoi dhe e kujtoi se ai e kishte për dikë tjetër, se librat janë përralla për të rritur-fëmijë dhe gjyshja nuk mund të ishte e tillë.
Gjyshja nuk qesh as në fotografi, por unë e njihja mirë gjyshen time.