Mihal Gjergji: Ditë feste është(!)
Asnjëherë s’e kam festuar 1 qershorin. Para syve më shfaqet shkolla e fshatit, ndërtuar buzë përroit si depo armatimi, sikur të mungonin kodrat e bukura për t’i dhënë lartësinë që ushqen dituria.
Të gjithë përtypnin zhgënjimin dhe heshtnin. Mua më quanin fëmijë të rrezikshëm. Kështu thoshte drejtori i shkollës, që ishte dhe sekretar i partisë. Kështu mendonin dhe të tjerët. Megjithatë, askush prej tyre s’mundi ta vriste fëmijën që rritej brenda meje, as heroin tim që vazhdoj ta mbaj me krenari brenda kraharorit.
Burrin e fundit të fshatit tim s’e kam njohur. Ai kishte vdekur qyshkur, para lindjes time, ndoshta në luftë me hordhitë osmane, ndoshta në luftën e 20-ës në Vlorë, ndoshta në luftën e dytë botërore. Paskëtaj, s’lindën më njerëz të tillë, s’iu deshën kohës në të cilën jetova.
Ajo natyrë piktoreske ushqeu fantazinë time. Malet më kanë mbirë në sy. Ishin të bukur e hijerëndë. Edhe shtigjet e gremisura ku gjakosja këmbët. Më shumë më dhembnin plagët e shpirtit, dhe s’gjetën shërim asnjëherë.
Shumë gjëra dua ti harroj, sot e përherë. Vetëm nënat i kujtoj me dhëmbshuri, ato ishin të gjitha të mira, si të rritura në eposet homerike. Ashtu e kujtoj nënën time; veshur kokë e këmbë si nata; shamia mbi krye e rreth ballit me brazda, fytyra me një tis të hollë pikëllimi e buzëqeshja e ngrirë në buzë. Përherë ngarkuar me barrën e druve e barrën e halleve. E prapë s’harronte të na përkëdhelte.
Si të zgjedhura me dorë ishin nënat e vendlindjes time. Tashmë treten të heshtura nën pirgjet e dheut. E c’kuptim do kishin simbolet për ato nëna prej drite! Ndaj kam besuar gjithmonë se shpirti i tyre është ngjitur në lartësinë e yjeve.
Kam marrë pjesë disa herë në aktet e fundit ceremoniale të jetës së tyre tokësore. Largoheshin të rrethuara nga dashuria, jo rrallë me zbrazëti e dhimbje në zemër. Ishte koha kur shqiptarët luftonin njëri-tjetrin dhe betoheshin për yllin e kuq të komisarëve.
Atëherë linda, dhe më veshën me këmishën e hollë të mjerimit. Ndaj s’munda të festoja.