Muharrem Abazaj / Mbi lashtësinë e gjuhës tonë: Shqipja është shkruar disa shekuj para Mesharit të Buzukut
Muharrem Abazaj
Përcakimi i lashtësisë së gjuhës shqipe ka një rëndësi të jashtzakonshme, pasi ai është treguesi kryesor që përcakton lashtësinë e kombit tonë, lashtësi që nxit krenarinë kombëtare tek të gjithë brezat. Por ky përcaktim për gjuhën shqipe është shumë i vështirë, pasi kemi të bëjmë me dy gjëra të kundërta: në një anë, një popull i lashtë autokton në këto vise të Ballkanit që në kohët e mugëta të prehistorisë, në anën tjetër gjuha e tij e dëshmuar me shkrim shumë vonë.
Është pikërisht kjo vështirësi që nuk e ka bërë të mundur përcaktim përfundimtar të lashtësisë së shqipes megjith angazhimin e qindra studjuesëve shqiptarë dhe të huaj për disa shekuj me radhë. Në skajin fundor të këtyre studimeve është arritur ky përfundim: Gjuha shqipe rrjedh nga gjuha e ilirëve.
Ky është një përfundim me vlera shumë të mëdha që na detyron të shprehim rrespektin më të madh për ata studjues ( të huajt si shkencëtarë dhe shqiptarët si shencëtarë dhe atdhetarë të zjarrt), të cilët arritën deri në këtë përfundim.
Por ky pëfundim i logjikshëm dhe i pranueshëm nga albanologjia, nuk mund të quhet përfundimtar, pasi nuk është bërë e mundur të provohet kjo vazhdimësi gjuhësore iliro -shqiptare gjë të cilën e ka pranuar edhe vetë E. Çabej. “Duke pëmbledhur ç’u tha për burimnin e shqipes, me çështjet që dalin përbrenda tij, dhe rrugët që janë ndjekur e metodat që janë zbatuar për të arritur në një zgjidhje, me një vështrim objektiv do të thuhet se janë sqaruar disa anë, disa pika janë zbërthyer, po ky problem në thelb mbetet gjer më sot i pazgjidhur.”.E. Çabej. Hyrje në historinë e gjuhës shqip”.
Vështirësia e vetme e pakapërcyeshme për ta zgjidhur përfundimisht këtë problem ka qënë mungesa e materialeve të herëshme të shkruara në gjuhën shqipe. Por, në se nuk ekzistojnë libra të shkruara në lashtësi në gjuhën shqipe, kjo nuk do të thotë që nuk ekzistojnë fare shkrime. Për vetë kushtet e kohëve të shkuara, kur materiali për shkrim apo shtypja dhe botimi i materialeve të shkruara, ka qënë shumë – shumë i kufizuar, ka bërë që për shkrim të jetë përdorur edhe material rrethanor si: lëkurë, qeramikë, gurë etj.
Mbishkrime të tilla të shkruara në këto material janë gjetur në shumë vende të botës, edhe në vendin tonë. Një mbishkrim, pavarësisht se është bërë mbi një gur, qeramikë etj; është një dokument autentik, i padiskutueshëm, për gjuhën me të cilën është shkruar. Në muzeun Arkeologjik dhe atë Kombëtar në Tiranë janë në ruajtje mjaft mbishkrime të tilla. Këto mbishkrime janë konsideruar si të shkruara në gjuhën e greqishtes së lashtë, në latinisht apo sllavisht.
Por e vërteta nuk është kështu. Edhe pse në shkrimin e tyre janë përdorur vërtet alfabetet e këtyre gjuhëve, gjuha në këto mbishkrime është shqipja. Për të qënë më të qartë. Autorët, shkruesit e këtyre mbishkrimeve, kanë qënë iliro – shqiparët, të cilët kanë shkruar në gjuhën e tyre shqip, por në mungesë të një alfabeti të gjuhës shqipe, ata kanë përdorur alfabetet e këtyre gjuhëve. Pse të ketë ndodhur kështu? Si ka mundësi që gjuha shqipe na qenka kaq e lashtë dhe nuk paska arritur të krijojë një alfabet të sajën ?
Ky problem është shumë i ndërlikuar dhe kërkon arsyetim të zgjeruar, për të cilën këtu nuk është vendi, por shkurt po themi vetëm kaq:. Gjuha shqipe është ka ardhur në trajtën e sotme përmes një evoluimi të pandërprerë të vet gjuhës së lashtë pellazge. Pellazgjishtja ka patur shkrimin e saj, ka patur alfabetin e saj. Kjo dokumentohet me mbishkrime të lashta pellazge të cilët shkojnë deri disa shekuj para erës sonë dhe deshifrohen vetëm në gjuhën shqipe.
Mbishkrime të tilla të deshifruara i kemi publikuar në librin “ Pellazget kanë folur dhe shkruar shqip ”2013. Shkrimi pellazg ka qenë shumë i vështirë për t’u lexuar. Ai fillonte nga ana e djathtë dhe nuk ka patur fare ndarje midis fjalëve. Duke qenë kështu, shumë i vështirë, pas daljes së gjuhës së vjetër greke, e cila e kishte fillimin nga e majta dhe me ndarje midis fjalëve, shkrimi pellazg në territorin grek dhe më gjerë erdhi duke u mënjanuar deri në harresë.
Po kështu ndodhi edhe me shkrimin pellazg në territorin e Italisë, me shkrimin (etruskt) ku pas daljes se latinishtes, e cila e fillon shkrimin nga e majta dhe i ndan fjalët, midis tyre, shkrimi pellazg edhe këtu u mënjanua dhe u shty drejt harresës. Në territorin shqiptar shkrimi pellazg është gati i padokumentuar, pasi dihet se shkrimi është përdorur kryesisht në qendra urbane ku kishte zhvillim kulturor.
Qendra të tilla si Durrësi, Apollonia, Butrinti etj, të cilat janë venbanime shumë të herëshme, por zhvillimin qytetar e kanë të vonë. Është ky shkaku që iliro – shqiptarët nuk arritën ta ruajnë alfabetin pellazg. Në pamundësi, nga rrethanat historike që njohim, për të krijuar një alfabet të tyren të veantë, për nevoja të ngutëshme, ata kanë filluan ta shkruanin gjuhën e tyre me alfabete të gjuhëve të tjera.
Për të vërtetuar sa thamë më lart, po sjellim një mbishkrim të tillë, i cili është zbuluar në Ballsh dhe është datuar si i shek.III – II. Ky mbishkrim, i cili është bërë mbi një gur varri, është në gjuhën shqipe, një shkrim pa ndarje midis fjalëve si shkrimi pellazg, por me alfabetin e greqishtes së vjetër. Këtu dallohen qartë trajtat që kanë patur fjalët e shqipes në atë kohë të cilat janë identike vetëm me rrënjën e fjalëve korrespondente të shqipes së sotme, por pa parashtesat, prapashtesat, nyjet, ashtu si i ka patur pellazgjishtja.
Në transkriptimin që u kemi bërë shkronjave kemi vënë re se në vend të zanores O të greqishtes, në shqip është përdorur zanorja u.( si tek Skopje > Shkup).
Mbishkrim në Ballsh
Deshifrimi
Si mund ta vini re që në fillim, shkrimi ka karakter linear, të pandërprerë, pa ndarje midis fjalëve duke provuar me këtë se është i njëjtë me atë pellazg. Së pari kemi bërë transkriptimin e shkonjave duke zëvendësuar shkronjat e alfabetit të greqishtes së vjetër me ato të shqipes së sotme. Kemi mundur të ndajmë fjalët nga njëra – tjetra dhe i kemi krahasuar ato me fjalë të shqipes. Në fund të çdo rreshti kemi dhënë përmbajtjen e tij. Në fund të deshifrimit kemi dhënë përmbledhtas përmbajtjen e gjithë mbishkrimit.
I ΤΡΥΤΑΝΕΥΟΝΤΟΣβΙΩΝΟΣΤΟΥΚΛΕΙ
1 Τ ΡΥΤ T RIT – t rit > fol. të ritesh.
2 Α ΝΕ A NE – a ne > tek ne.
3 Υ ΟΝ I ON – i on > pr, i jonë.
4 ΤΟ TU – tu > pr. ti.
5 Σ S – s > ndf. pse. .
6 βΙ BI – bi > em. bir.
7 ΩΝ ON – on > pr. jonë.
8 Ο O – o = o.
9 Σ S – s > ndf.pse.
10 ΤO TU – tu > pr. ti.
11 ΥΚ IK – ik > fol. ik.
12 ΛΕ LE – le > fol. le, me na lanë.
13 I I – i > pr. ai.
( U rrite tek ne, pse ti , biri jonë,pse ti ike na le, ai )
II IΓΕΝΕOΣΨΥΔΡΕΟΣIHTOYTAΜIA
1.ΓΕ KE – ke > par.. ke / te.
2 NΕ NE – ne > pr. ne.
3 OΣ UX – ux > em. ungj, xhaxha.
4 Ψ S.- s > lidh.se
5 ΥΔ UDH -udh = em. udhë em.
6 ΡΕ RE – re = fol. re / shkoi..
7 Ο O – o = o.
8 ΣI XI – xi > fol. nxit.. .
9 HT NT – nt > par. te.
10 O O – o = o.
11 T YT AM T YT AM – t yt am. >. te yt am
12 I I – i > pr.ai.
13 A A – a > fol. asht.
( Ke ne o,ungj tand udhës shkoi, me nvxit hyri o, te jot ëmë.asht.)
III APIΣTHNOΣTOYEΞAKIOYAΠOΛOΓIΞA
1 A PIS A RIS – a ris >fol. a e rrit.
2 THN THN – thn > fol. thënë.
3 OΣ UX – ux > em. ungj.
4 TO TU – tu > pr. ty, yt.
5 Y I – i > pr. ai.
6 E E – e > fol. je
7 Ξ S – s > lidh. se. sepse
8 A A – a > fol.asht.
9 KIO KIO – kio > pr. kjo.
10 Y I i > pr. ai.
11 A ΠOΛ A POL – a pol. > fol asht pjell / ka lindur.
12 O O – o = o.
13 ΓI KI – ki > pr. ky.
14 Ξ A S A – s a > që asht.
( A e rrit i kish thënë ungji yt,. Ai është se asht kjo .Ai lindi,o që është ky ).
IV MENOYTOIΣ Π PE Σ β YT EPOI ΣKAITAIEK
1 MEN MEN – men > em. mend.
2 O O – o = pr. ajo.
3 Y I – i > pr. asaj..
4 TO TU – tu > pr. ty.
5 IΣ IS – is > fol. ish.
6 ΠPEΣ PRES – pres > em. shpres.
7 βY BI – bi > em. bir.
8 TE PO TE RO – te ro > fol. të rrojë.
9 IΣ IS – is > fol. ish.
10 KA IT KA IT – ka it > fol. ku ishte.
11 A EK A EK – a ek > fol asht hek / asht duke vuejt.
( Në mendjen e saj, o ti ishe .Shpresonte që biri të rrojë, se ku ishte, po hiqte.)
V KΛHΣIAOTIEIHOΠEPIΠOΛAPXOΣAPIΣ
1 KΛ KL – kl > fol..kur leu
2 HΣ NS – ns > fol. ish.
3 I I – i > pr. ai.
4 A O AO – a o. > asht ajo.
5 TIE TIE – tie > ndf. atje.
6 IH IN = in > fol rrin.
7 O O – o = em.ajo..
8 ΠEPI PERI – emër personi Perri.
8 ΠOΛ POL – pol > fol. polli.( lindi).
9 AP AR – ar > em. arë.
10 XO XU xu >em, gjyshi
11 Σ AP S AR – s ar > em. në arë.
13 IΣ IS – is > fol. ish.
( Kur leu ai, ajo atje rrinte. Perria polli në arë. Gjyshi në arë ish, )
VI ΣTHNOΠAPMHNOΣΠEΠHKOΞΣTOIΣ
1 ΣTHN S THN – s thn > fol. pa folur.
2 O ΠAP U PAR – u par > fol.duke parë..
3 MHN MNN – mnn > ndf. mni / inat
4 OΣ UX – ux > em. ungj.
5 ΠE PE – pe > fol. sheh.
6 ΠH PN – pn < ndf, pran.
7 KO KO – ko > pr. kjo.
8 Ξ S – s > lidh,.pse.
9 ΣTO STU – stu < ndf, kështu,
10 IΣ IS – is > fol. ish.
( Sa thoë, duke paë me inat, sheh ungjin.pranë. Kjo pse kështu ish? )
VII βAΛAIITAIΣΦIΛANOPOΠAKAIΠAHO
1 βAΛA VALA – vala > vëllai.
2 I I – i > pr. ai.
3 IT IT – it > fol. ishte.
3 A A – a > fol. isht.
4 IΣ IS – is > fol ish.
5 ΦIΛ FIL – fil > fol. thirr.
6 AN AN – an = em. anë.
7 O PO O RO – o ro = psz. oro.
8 ΠA KA PA KA – pa ka > fol. ka parë.
9 I ΠA I PA – i pa > fol. atë pa
9 HO HO – ho > psz, oo
( Vëllai i tij ishte. Ishte duke thirrur në anë, O ro a e kini pare atë o )
VIII EΔOΞETOIΣβAΛAIEITAIΣΣTEΦANIΩOH
1 E E – e > lidh e
2 Δ D d < em. dhe
3 O O – o = o.
4 Ξ S – s > ndf. pse.
5 ET ET – et > em. jetë.
6 O O – o = o.
7 IΣ IS is > fol. ish.
8 βAΛA VALA – vala > em. vëlla.
9 IE IE – ie > pr, tie, tij.
10 IT IT – it > fol. ka qenë..
11 A IΣ A IS – a is > e është.
12 ΣTE STE – ste < fol. ishte
13 ΦAN THAN – than > fol. thanë.
14 IΩ I O i o < për.ai o.
15 OH O
(E dheu,o, pse në jetë vëllai i tij kishte qenë,- ishte duke thënë oh ).
IX MENTONΠERIΠOΛAPXONAPIΣTHNATON
1 MEN MEN – men > em. mend.
2 TON TON – ton > pr. ton.
3 ΠERI PERI em, personi.
4 ΠOΛ POL – pol > fol. polli / lindi.
5 AP AR – ar > em. arë.
6 XO XU – xu > em. gjyshi.
7 N N – n > par. në.
8 AP AR – ar > em. arë.
9 IΣ IS – is > fol. ish.
10 THN THN – thn > fol. thënë.
12 AT AT – at = em. at.
13 TON ON – ton > pr. tonë.
( Në mend tonë ( përpara nesh) Perria polli.në arë. Gjyshi në arë ish. Do thënë atit tonë.)
X ΠAPMHNOΣΣTEΦANΩIXPYΣEΩIAΠO
1 ΠAP PAR – par.> fol duke parë
2 MHN MNN – mnn > fol.. me inat
3 O
4 Σ Σ TE S S TE – s s te > psz, fol. duke
5 ΦAN THAN – than = fol than / thënë.
6 ΩI OI – oi > em. o Hyji..
7 X X – x > lidh. pse.
8 PY RI – ri > fol rri.
9 ΣE SE – se > fol sheh.
1o ΩI OI – oi > em. o HYJI
11 AΠ AP – ap > fol. hap.
12 O O – o = o…
( Duke parë ne inat, po thoshte : O ,pse ai rri sheh, o Hyji, hapu, o )
XI XPYΣΩNΠENTEAPETAΣENEKAKAIEYN
1 X X – x > ndf. pse
2 PY RI – ri > fol. rri
3 YΣ IS – is > fol. ish.
4 Ω O – = o.
5 N ΠEN N PEN – n pen > fol. mos shihte.
6 TE TE – te > par. te.
7 AP AR – ar = em. arë.
8 ETA ETA – et > em. jeta
9 ΣEN SEN – sen > em. shenjë.
10 E KA E KA- e ka = e ka.
11 KA KA – ka =fol. ke / tek..
12 I I – i > em. Hyji.,
13 E E – e > fol. je.
14 YN IN – in > pr. ynë.
15 O O – o = o.
( Pse ish gjallë të shihte atë te ara. Jeta ka shenja. Ke Hyjiynë yne të jetë.. )
XII IASTTOYDEΠEPIΠOLARXOYARIS
1 I I – i > pr. ai.
2 AST AST – ast > fol. asht.
3 TO YDH TU UDH – tu udh > fol. për udhë .
4 E E – e = lidh. e.
5 ΠEPI PERI = em. pesoni
6 ΠOL POL – pol > fol. pjell..
7 AR AR – ar = em. arë.
8 XO XU – xu > em. gjyshi
9 Y I – i > pr. tij.
10 AR AR – ar = em. arë.
11 IS IS – is > fol. ish.
( Ai është duke udhëtuar e Peri është duke lindur. Aty në arë është gjyshi. ).
XIII THNOΣTOYΠAPMHNOΣEYXAPIΣTHΣAN
1 THN THN – thn > fol thënë.
2 O O – o = o.
3 Σ X – x > psz. pse..
4 TO Y ΠAP TU I PAR – tu i par > fol. duke i parë.
5 MHN MNN – mnn > ndf. mni./ inat.
6 O O – o = o.
7 ΣE XE – xe > ndf. pse.
8 Y I – i > pr. ai.
9 XAP HAR – har > em. varr.
10 IΣ IS – is > fol. ish.
11 TH THN – thn > fol. thënë.
12 ΣAN S AN – s an > fol. se han/ nuk e ha..
( Duke thënë, o pse, duke parë me inat, pse ai në varr ish, thënë duke sharë. ).
XIV TOΣTOIΣβAΛAIITAIΣEΠITΩIΔOO?ENTIN
1 TO Σ TO TO S TU – tu s tu > fol. du s du / dua s’dua.
2 IΣ IS – is > fol. ish.
3 βAΛA VALA – vala > em. vëlla
4 I I – i > pr. ai
5 IT IT – it > fol. ishte.
6 A IΣ A IS – a is > fol. a ishte.
7 E ΠIT E PIT – e pit > fol. e pift
8 ΩI OI – oi > em. o Hyji
9 Δ D – d > .em. dheu .
10 O O – o = o.
11 ΘEN – THEN – then > fol. then.
12 TI TI – ti > pr. tij
13 AT AT – at = em. at
( Do s’ do, ai vëllai ty është. Asht, o e pift dheu, o Hyji,- the atij. )
.XV TΩIΦIΛANO?P ΩΠΩIKAIANTIΣTEΦAN
1 TΩ TU – tu > tue / duke.
2 I ΦIΛ I FIL – i fil > fol. i thirrur.
3 AN AN – an = em. anë.
4 OPΩ O RO – o ro = o ro.
5 ΠΩ PO – po = psz. po.
6 IK IK – ik = fol. ik.
7 AI AI – ai = pr. ai.
8 AN AN = an = em. anë.
9 TI TI – ti > pr. tij.
10 IΣT IST – ist > fol. ishte.
11 E ΦAN E THAN – e than > fol e than / e thoshte..
( Tue i thirr anës o ro,po ikte ai anës, atij ish duke i thënë .)
XVI ΩΣANTOΣTOKOINONTΩNβAΛAIE
1 Ω ΣAN O SAN – o san > fol.o shan.
2 TO Σ TO TO S TO – to s to > do s’ do
3 KO KO – ko > pr. kjo.
4 IN IN – in > rrin.
5 O O – o = o.
6 N N – n > par. në
7 TΩN TON – ton > pr, tonë.
8 βAΛA VALA – vala > em. vëlla
9 IE IE – ie > fol. je.
( O shan, do s’ do, kjo rrin o me vëllai ton je )
XVII TANTΩIAYTΩIΣTEΦANΩI???
1 TANT TANT = tant > pr. tandi / tëndi
> ΩI OI – o Hyji
4 A YT A YT – a yt, > yti.
5 Ω IΣT O IST – o isht > fol. o isht.
6 E ΦAN E THAN – e than = fol. e than
7 ΩI OI _ oi > em. o Hyji.
( Tendi, o Hyji, yti,- isht duke thanë,- o Hyji.)
XVIII ΔOΞETOIΣβAΛAIEITATΣΨAΦIΣMAA
1 Δ DH – dh > em. dheu.
2 O O – o = o.
3 Ξ X – x > lidh. pse.
4 ET ET – et > em. jetë.
5 O O – o = o.
6 IΣ IS – is > fol. ish.
7 βAΛA VALA – vala > em. vëllai
8 IE IE – ie > pr. tij.
9 IT IT – it > fol. ishte
10 A IΣ A IS – a is > fol ka qenë..
11 Ψ X – x < lidh. se
12 A A – a > fol. asht.
13 ΦIΣ FIS – fis > em. fis.
14 MAA MA – ma > ndf. ma / për më tepër
( Dheu, o pse në jetë ish vëllai i tij, pse asht fis ma …)
XIX ANAΓPAΦHMENEIΣXAΛKΩMAKAIKA
1 AN A AN A an a > fol. jana a
2 Γ PAΦ K RAF – k raf > fol. ke rraf.
3 H MEN I MEN i men > ndf. nji mendi
4 E E = e > fol. je.
5 IΣ IS – is > fol. ish.
6 XAΛ XAL – xal > fol. gjallë.
7 KΩM KOM – kom >em. kamb
8 A KA A KA – a ka = fol. a ka.
9 IK A IK A – ik a > fol ik asht.
( Kanë për ta rrafur me të vërtetë, në ishte gjallë. Kambë a ka të ikë.).
XX TAΣTAΘHMENEIΣEΠIΦANHTOΠON
1 T AΣT T AST – t ast > fol. t asht.
2 A ΘH A THN – a thn > fol. duke thënë.
3 MEN MEN – men > em. mend.
4 E E – e = lidh. e.
5 IΣ IS – is > fol. ish.
6 E ΠI ΦAN E PI THAN > e për t’i thënë
7 HTO NTU – n tu > > në ty
8 ΠON PUN – pun = em. punë.
( Ashtu duke thënë me mendje, e duke thënë: me këtë punë ).
XXI ΔIATAΠPOΓEΓONOTAYΠAYTOYΦIΛAN
1 ΔI DHI – dhi = fol. dhi / dhjeve
2 AT AT – at = em. at.
3 A Π PO A P RO – a p ro.>fol. asht gjallë.
4 ΓEΓON KEKON – kekon > fol. kerkon.
5 O O – o = o.
6 TA TA – ta > pr. ta
7 Y I – I > pr. ai,
8 ΠA PA – pa > fol pa
9 TO TU – tu > fol. tue./ duke
10 Y I – i > pr. ai.
11 ΦIΛ FIL – fil > fol. thirrë.
12 AN AN – an > em. anë.
( ke dhi ( me e turpëru ) babën, sa është gjallë. Të shohë ai ty, – thërrise ai në anë
XXII OPOΠAMETEXEINΔEKAITΩNKOINΩN
1 O PO O RO – o ro > fol. o gjallë( duke jetuar).
2 ΠA PA – pa = fol. pa
3 M ET M ET – m et > n jetë
4 E XE E XE – e xe > fol e ze
5 IN IN – in > fol rrin.
6 Δ DH – d > em. dhe.
7 E E – e = lidh. e.
8 KA I KA I – ka i > folk ka ai.
9 TΩ TU – tu > pr. ty..
10 N KOIN N KOIN – n koin > nuk shikon.
11 Ω O – o = o.
12 N N = n > psz. nuk
13 O O – o = o.
( Gjallë pa në jetë, dheu ta kish zënë nën,nuk do të kish parë, nuk.o.)
XXIII AYTONKAIEKΓONOYΣMETEXEINΔE
1 AY AI – ai > pr. ai
2 TO TU – tu > pr. ty.
3 N KA N KA – n ka > nuk ka
4 IE IE –
5 KΓON KKON – kkon > fol kërkon.
6 O O – o = o.
7 YΣ IS – is > fol. ish.
8 MET MET – met > fol mbetë.
9 E XE E XE – e xe > fol. e zë.
10 IN ΔE IN DHE – in dhe > rrin dhe`.
( Ai ty nuk të kërkon, ka mbetur si ta ketë zënë dheu. )
XXIV TΩNKOINΩNKAITOYΣΓPAMMATEIOAY
1 TΩ TU – tu > pr. ty.
2 N KOIN N KOIN – n koin > nuk shikon
3 Ω O – o = o.
4 N KA N KA – n ka > nuk të ka ( nuk të do).
5 I I – i > pr. ai.
6 TO TU – tu > pr. ty.
7 YΣ IS – is > fol. ish.
8 ΓPA KRA – kra > em. krah.
9 M M = m > ndf. ma / akoma.
10 M AT M AT – m at > em. me atin.
11 E E – e = lidh. e.
12 I I – i > em. Hyji
12 O O – o = o.
13 A Y A I – a i > asht i.
( Ty nuk të shikon, nuk të ka ai ty t’i jesh në krah ma me atin e ai asht i …)
XXV TOYΠAPMHNATEIΣAPXOYKAIPOY
1 TO TU – tu – > pr. ty.
2 Y ΠAP I PAR – i par > të parë
3 MHN MNN – mnn > em. mni . inat
4 AT AT – at = em. at.
5 E E – e = lidh. e.
6 IΣ IS – is > fol. ish.
7 AP AR – ar = em. arë.
8 XO XO – xu > em. gjyshi.
9 YK IK – ik > fol ik.
10 AI AI – ai = pr. ai.
11 POY POI – roi > fol. rrojtja, jeta.
( Ty duke të parë me inat ati, e në arë ish gjyshi, iku ai nga, jeta, vdiq.).
XXVI ΛAONTONAβAIOY
1 ΛA LA – la = fol. la.
2 ON UN – un = pr. unë
3 TO TO – tu = pr. ty.
4 N N – n > par. në.
5 Aβ AV – av > ndf. afër.
6 AI AI – ai > pr. atij.
7 OY OI – oi > em. o Hyji.
Përmbajtja e mbishkrimit
Mbishkrimi është bërë mbi gurin e varrit të një fëmije, të një fëmije pa fat. Fati i keq i të cilit. ka nisur që ditën e lindjes.
Ditën kur ai ka lindur, nëna e tij, baba, ungji dhe gjyshi i tij kanë shkuar për të punuar në arë. Gjyshi është ulur diku për të ndjekur punën e djemve të tij. Aty pranë qëndron edhe nusja e djalit të madh, Perria. Djali i madh për një moment ndodhet disi larg tre të tjerëve…
Papritur Perrinë e zene dhimbjet e lindjes. Vëllai i burrit, i ndodhur aty pranë,e sheh kunatën në një pozicion disi të çuditshëm. “ Kjo pse rri kështu ”? “ – thotë Pasi arrin të kuptojë arësyen e atij pozicioni të saj, i tronditur, ai vrapoi në anë të arës duke i thirrur të vëllait. – O ro, e kini parë a se kini parë, o. Lindja aty në arë e nuses së vëllait është konsideruar prej tij si një turp i madh për familjen e tyre. Ai mallkon veten duke thënë: – pse. o kishte qëlluar që në jetë të kishte qenë vëllai i tij. Në sytë e tyre Perri lindi ( polli). dhe aty ishte baba i tyre duke e parë.me inat në drejtim të nuses së djalit dhe duke thënë: – pse Hyji( Zoti) gjallë e kishte lënë atë gjallë. Jeta ka shenja. Ai duhet të shkojë pranë Hyjit.
I ungji, duke shkuar të gjejë të vëllanë, shkon duke e sharë: – “ o, pse, o varri nuk e han. Do s’ do, vëllai yt. është. Është, o Hyji, e piftë dheu, është” ,- vazhdonte të fliste me vete duke ecur: “ do s’do, edhe kjo tek ne rri, është nuse vëllait. Paska qenë e thënë, o Hyji, që në jetë të jem vëllai i tij, pse të jetë fis ma. Jam ta rraf megjith men. Në e zença, të ketë kombë të ikë. Me këto punë ai dhjeu ( turpëroi) së gjalli babën ”. Vazhdon ta kërkojë të vëllanë duke thënë: -or o, dheu o, ku është,- nuk po e shihte gjëkundi.- Ai ( baba) ty nuk të ka më, nuk të do më në krah ty, e zë dheu kur të të shohë ty. I Hyjit është ai.
Gjyshi, duke vështruar i hidhëruar në thellësi të shpirtit, i ishte larguar nga jeta, kishte vdekur. Ata e kishin marrë foshnjën e porsa lindur dhe e kishun vendosur pranë gjyshit të vdekur. Perrinë e kishin përzënë, e kishin larguar nga shtëpia e tyre, ndërsa foshnjën e kishin mbajtur vetë. Mbas disa ditësh, ungji i tij e kishte sjellë foshnjën në familen e nënës së tij, Perrisë. Ai i kish thënë Perrisë në se mund ta rriste atë foshnjë, se ajo e kishte sjellë atë në jetë. E ëma mezi e kishte pritur këtë gjë, prandaj e pranoi me shumë gëzim. Ai ishte shpresa e saj e vetme. Por fati i keq vazhdon ta ndjekë. Ai vdes ende i parritur.
Mund të ketë vend për diskutim, por duhet të kemi parasysh se mbishkrimi ka edhe vende të dëmtuar që mezi lexohen. Gjithashtu mund të ketë edhe fjalë të shqipes së lashtë që unë s’ kam mundur t’i identifikoj saktësisht, por dalja e plotë e kuptimit të përmbajtjes së tij, na jep siguri se ky mbishkrim është në gjuhën shqipe.
Së fundmi kam një lutje për të gjithë miqt e mij në fb. Që, pavarësisht se merren ose jo me studime mbi historinë e gjuhës sonë, pavarësisht arsimit gjuhësor që kanë, të kenë durim dhe ta lexojnë tërësisht këtë postim dhe të shprehen, por me sinqeritet, a binden se ky mbishkrim është në gjuhën shqipe, ose të kundërshtojnë duke sjellë argumentat e tyre.