Nuk mbaj mend kur e si jam njohur me Arshin Xhezon. Më duket se kemi lindur të njohur!…
Sefedin Çela
Nuk mbaj mend kur e si jam njohur me Arshin Xhezon. Më duket sikur kemi lindur të njohur. Ai më thoshte “ki mendjen nga unë, jam si pushkë stralli e mbushur nga gryka, marr zjarr shpejt”. “Dmth je si pushkë jevgu”, i thosha unë, ”bën bam pa vënë gishtin në këmbëz”.
Edhe unë me të dëgjuar e kisha se me sy as kisha e as kam parë pushkë jevgu. “Ti je tjetër gjë, më kthehej ai, të pëlcet shpirtin me gjakftohtësinë tënde, nuk di pse jemi shokë të dy, po nuk di as si të ndahem prej teje, edhe duke e ditur që je pa zemër e pa nerva!”
As sot unë nuk di si merreshim vesh ne të dy, flisnim me këmbë e me duar, me zë të lartë e shtruar, rrallë binim në një mendje e të nesërmen përsëri ishim bashkë, përsëri duke folur me këmbë e me duar. Punonim në dy redaksi të ndryshme, të dyja të përditshme, në të njëjtën godinë, po unë një kat më lart. “Mbi kokë më ke, i thosha, hidhu përpjetë po deshe!”
Qëlloi që edhe “stazhin” ta bënim bashkë, korrespondentë për rrethet Krujë e Durrës. Zyrat i kishim në Fushë Krujë, në godinën e Institutit të Bimëve Foragjere, më duket, përsëri unë një kat më lart. Nuk na kërkonte njeri orar, as ku ndodheshim, në Durrës, Maminas, Laç apo “prapa diellit”, në Bruz, një kooperativë që nuk arrinte as 3-4 lekë për ditë pune, megjithatë niseshim me autobusin e linjës që në 5.30 të mëngjesit, se kështu donte miku im, vinim për gjysmë ore e provonim të nxeheshim me të njëjtin fërnet duke filluar nga Shtëpia e Oficerëve, te Klubi i Gjuetarëve e në të vetmen gjellëtore-restorant ku shpëlanim gojën me paçe koke ose plënci. Pa shkuar ora shtatë ishim në zyrat përkatëse.
Unë këtë rit e kisha gjetur po nuk bindesha dot pse duhej bërë. Ne na kërkonin një numër shkrimesh në muaj, asgjë tjetër, nuk shihte kush orën kur niseshim, nëse ishim përpara apo në rimorkio, duke bërë rrugën me zig-zake, si të goditur nga fërneti…
Disiplinën tënde mësohu ta kontrollosh vetë, mos prit ta kontrollojë shteti, kjo ishte alibia për ritin e mëngjesit. Po tani, ngrija supet unë, kur ishim të parët që hynim në godinën e Institutit. Hap e lexo Lenon, ose ndonjë roman nga ata të bibliotekës qe ke përballë zyrës, qar e ke! Leno ai i thoshte shkurt Leninit.
Këta klasikët ku frymëzoheshim që në pikë të mëngjesit, të nxehur me fërnet, na futnin në debate nga ato me tone, me këmbë e me duar. Një mëngjes unë lëshova brezin. “Urtësia është pjesa më e mirë e guximit”, thashë, me një lëvizje të prerë dore, me demek këtë nuk e lëviz as topi! Ai që i priste drutë shkurt e që merrte si pushkë jevgu, kërceu përpjetë. “Tipike nga ti, gjen e më lëshon një glasë të më bësh karshillëk e të më prishësh gjakun.
Sipas teje, trimi në luftë duhet të numërojë njëherë deri në dhjetë, pa t’ia bëjë bam! Hesape oportunistësh, e nga kush, nga shoku im!”
Unë e kisha asin nën mëngë. I thashë që këtë e kisha mësuar në një nga ato leximet e mëngjesit, cituar si proverb i popullit. Tani më mbushe mendjen, tha ai, pse populli nuk thënka budallallëqe? Unë rashë dakord që popullit i vihen në gojë të gjitha, po kush e di se janë të gjitha të tijat.
Në lëndën e folklorit në fakultet ne kishim mësuar se përrallat, edhe proverbat, kanë karakter historik, madje dhe klasor. Shfrytëzuesit paskëshin thënë se “rigoni nuk bëhet lis”, me demek të shfrytëzuarit, ata poshtë, nuk mund të jenë shtyllat e vendit, të qeverisin! Sa të poshtër! Mirëpo populli, nga ana tjetër, gjithmonë sipas tekstit të folklorit, përgjigjet kështu: “Bej të mirë e kalë jeshil nuk ka”!
Sot zyrtarisht na del se jo të gjithë bejlerët janë të pamundur si kuajt jeshilë! Ja, psh, i them Arshinit, ne për tre rilindës vëllezër themi Abdyl bej Frashëri, Naim bej Frasheri, Sami bej Frashëri, themi edhe Ismail bej Vlora, madje kryetrimit titullin ia kemi bërë njësh me emrin, themi Skënderbeu! Ama djalit të Abdylit, Mit’hat bej Frashërit nuk duam t’i shohim bojën!
Mos më sill rrotull, atëhere pse ajo thënia që ke qejf ti, “urtësia është pjesa më e mirë e guximit”, të mos jetë e dyshimtë, në mos dhe e pamundur si kuajt jeshilë? Më thuaj ku e ke gjetur, që ta besoj!
Ishte nxehur a bëri si i nxehur nuk e mora vesh, po ai nuk qeshi… Dhe unë ia plasa, “në një nga ato librat e klasikëve që më vë t’i lexoj me mëngjes, po e të madhit tonë!” Ishte mosbesues deri sa i tregova citatin, nxjerrë nga një raport kongresi, më duket, Kongresi i 6-të…
Atëhere ramë në një mendje se proverbi ishte cituar në një kontekst të caktuar, se politika krijon raporte të çuditshme me kulturën e se në fund të fundit, midis nesh, mund t’i drejtoheshim njëri-tjetrit Arshin bej e anasjelltas. A nuk thotë Kadareja se te fjala “shok” ka diçka prej fjalës “zotni”?
Shpirti i tij ishin shkrimet e tij, gjithë mish e kockë e zemër e jetë, pa ohe e ahe, pa hosana e urra. Ai me gjithçka shkruante, ndërtonte. Them se kjo na bënte të pandarë, ne mund të mos kemi bërë gjithçka të përsosur, po jam i bindur se kemi ndërtuar e jo prishur. Duket se kishim dhe të njëjtën zemër…
Një mëngjes, duke u kthyer nga kafe “Peza”, ndjeva një aritmi në zemër. Kisha punuar gjithë natën për një shkrim e dola nga shtëpia pa vënë gjumë në sy. U ngjita me Arshinin në zyrën e tij e ai mori telefonin. Pas pak minutash mbërriti doktor Pandeli Çina. E njihnim që të dy. Kur isha në shtatëvjeçare ai ishte mjek i ri në Çorovodë dhe njihej nga të gjithë se ishte simpatik, i sjellshëm e sidomos se kishte një grua të bukur, më duket polake.
Unë u shtriva mbi tavolinën e punës së zyrës. Një luhatje tensioni, nga lodhja e pagjumësia janë shpeshtuar rrahjet, ”po zemrën e ke top!”, tha doktori. “Doktor, po më çudit me zbulimin tënd! Unë e dija se ky njeri ishte pa zemër!” Kjo ishte batuta e Arshinit për të më nxjerrë mua nga sikleti, me siguri duke nxjerrë dhe veten nga meraku prej shoku.
Jam nga ata njerëz, jo të paktë, që kam provuar dhimbje të mëdha në jetë. Po qëlloi që të jem aty kur miku im pësoi dhimbjen që njeriu nuk ia uron as hasmit: humbjen e fëmijës. Gjendja e djalit ishte rënduar aq shumë sa mjekët, duke parë një fund të afërt, këshilluan ta kthenin në shtëpi. “Këtë mjekim që i bëhet këtu mund ta marrë dhe në shtëpi”, tha mjeku. Si mënjanë, pa parë Arshini, mua më bëri një shenjë me duar: nuk kemi se ç’të bëjmë më! Prindi kurrë nuk mendon të keqen. “Fletoren, më tha mua, mos harrojmë fletoren e djalit”.
Ai kishte filluar klasën e parë, nuk mbaj mend e kish mbaruar abetaren a jo, po fletoren e bukurshkrimit e kish marrë me vete në spital. Mbaj mend si në ethe se duhej të futeshim në ashensor për të zbritur e dalë nga spitali. Në ashensor fëmija na u rëndua në duar. U zbeh, u ftoh… “Ky nuk po merr dot frymë, nuk po merr dot frymë!..”
Duhet të jesh i dënuar nga fati të shohësh shokun në rrethana të tilla. Fati i mirë të çon në dasmën e fëmijëve!
Thonë se zemrat janë kështjellat e shpirtrave njerëzorë, po dhe kështjellat një ditë rrëzohen, gjurmët e predhave, betejat e reja i lodhin. Kështu ndodh dhe me zemrat, një ditë befas të lënë. Pa të dhënë shenjë. Pa lamtumirë. Njerëz si Arshini, që me energjinë e tyre shkurtojnë distancat e të sjellin me shpejt të nesërmen nuk bëjnë përjashtim.
Kam përpara një foto, kemi pozuar e dukemi si të ngrirë, të ftohtë e artificialë, po jemi të dy, të ndryshëm e të njëjtë, ai si përherë i rregullt, me kravatë e formal, megjithëse rebel e jokonformist, unë nga jashtë i qetë, përherë pa kravatë, edhe pse m’u lut: “Të keqen vëllai, mos ma prish kësaj here, vëre për mua”!
Sot më duket vetja me faj, si dreqin e donim ashtu njëri-tjetrin duke bërë secili në kokë të vet? Sa do të doja ta kisha vënë atë kravatë edhe sikur litar në qafë të më bëhej!
U mundova shumë, Arshin, erdha rrotull si gjithmonë e nuk më duket se i gjeta fjalët e duhura. Nuk kam ditur kurrë t’i pres drutë shkurt si ti, as të marr flakë si pushkë jevgu si ti, po kësaj radhe më dogje shpirtin!…