O nëna ime!
-In memoriam –
Ajo tjetra kishte pritur nëntë vjet. Shpresa e kishte mësuar si të duronte e si të priste. I shoqi e kishte lënë me fëmijën nëntë muajsh në bark, kishte kaptuar detin për më mirë e ja ku po kthehej; pampori kish mbritur në Durrës e haberi erdhi!
Atë që kishte bërë për nëntë vjet, si të duronte e të priste, ky çast e gjeti bosh. Gruaja u hoq mënjanë të tjerëve, me djalin shtrënguar pas vetes. “Po të vjen yt atë, o bir! Po të vjen yt atë, o bir”!…
Kishte shpresuar e pritur nëntë vjet e nuk e kishte menduar se ky çast do të vinte vërtet një ditë. Kur djali i rrëshqiti nga duart dhe ra, ajo klithi sa për nëntë vjet së bashku, “Po të vjen yt atë, o biiir, hapi sytë!”
Gjindja për rreth ngriu. Ajo u ndje e humbur. U shkëput befas nga të tjerët dhe u hodh në pus.
Zakonisht histori të tilla, kryesisht të sajuara, i dëgjoja nga gjyshja, anës vatrës, duke më dhënë një nga një fara të pjekura kungulli, po këtë që sapo rrëfeva e kam dëgjuar disa herë nga nëna ime.
Fare i vogël, kur e dëgjova për herë të parë, më zuri gjumi!
Duhet të ketë qënë maj i vitit 1960 kur e dëgjova sërish, në një rrethanë jo të zakonshme familjare. Isha viti i dytë konviktor në Çorovodë, isha me krah të fashuar, ende në allçi. Ishte Një Maj, ditë feste, njërëzia kishin zbritur nga fshatrat me kulaç, byrek e mish të pjekur me vete. Edhe mushkat kishin shilte e velenca me xhufka mbi samar, jo si për ditë të zakonshme pazari.
Në ditë të tilla bëheshin fejesa, takoheshin familjarë e të afërm. Ja pse kishte ardhur motra e madhe e sapo martuar në Vëseshtë, kishte ardhur dhe im vëlla me nënën.
Mungonte vetëm motra tjetër e gjyshja. Dolëm të katër në fotografi. Unë, si më i dali, e gjeta fotografin e shumëkërkuar e të vetëm të komunales, e mora për krahu e fiksuam këtë histori familjare.
Kur po hanim drekë të ulur shesh mbi bar nën plep, nëna nuk di pse më foli nën zë, mënjanë, si për të mos dëgjuar motra e vëllai. Më pyeti pse isha ligur e pse më ishte holluar qafa si qafë zogu, si ia kisha bërë vetëm te doktori në Berat, me krahun të bërë copë, pastaj më tregoi historinë e gruas që mbyti të birin duke i thënë “po të vjen yt atë, o bir”.
Nuk do ta harroj kurrë pse ma tregoi atë ditë feste. Kësaj radhe nuk më zuri gjumi tërë natën, më rrinin ndezur në kokë llampat e fjetores së konviktit, më dilnin herë motra e herë vëllai turbull, të ligur dhe ata, me qafa të holluara si të zogut, pataj nëna ime duke qarë e duke ecur me vrap për diku…
Mua m’u kujtua pusi i asaj tjetrës e u hodha përpjetë nga shtrati.
E gjeta veten në sallën e studimit të mbasditeve. Nën fashat e dritës që vinte nga jashtë lexova citatin e bërë me bojë të kuqe me bukë peshku “Shqipëria do të bëhet një margaritar në brigjet e Adriatikut” N. S. Hrushov. Paskam qënë në ëndërr, i thashë vetes. Motra, vëllai e nëna ishin kthyer në shtëpi. Pusi më ishte shpikur në ëndërr nga frika.
Parrulla me bukë peshku ishte e vërtetë, pra isha zgjuar. Një vit më parë, në maj 1959, Hrushovi kishte vizituar Shqipërinë, kishte thënë e çfarë nuk kishte thënë e kishte ikur si kishte ardhur. Kjo ka ndodhur kur isha në klasën e pestë, kur u hodha në të shtatën emri i Hrushovit u hoq nga citati, u hoqën dhe thonjëzat . Shqipëria perlë në brigjet e Adriatikut mbeti. Do të bëhej pa thonjëza.
I jam kthyer e rikthyer kësaj fotografije me nënën, me krahun e varur si i zënë në grackë. Nuk jam aq i ligur e qafëhollë si zog, po shikoj nënën time me shami të zezë në kokë edhe në ditë feste. Them se njeriun e mban shpresa, po dhe shpresa është me masë, si kripa në gjellë. Nëna ime nuk kishte kë priste, shpresa e saj kishte vdekur 33 vjeç. Unaza e saj e martesës i rrinte si rreth në kokë për t’i shtrënguar mendjen. Nuk kishte mbushur as 27 vjeç!
Shamia e zezë ishte zgjedhja e saj: ajo duhet të jetonte për ne!
Them se nëna ime ishte shumë herë më guximtare se ajo që u hodh në pus.
E kam dëgjuar ta thotë edhe herë tjetër atë shprehjen “po të vjen yt atë, o bir”, herë me shpoti, herë me njëfarë hidhërimi të fshehur. E kam pyetur dhe e pyes ende veten pse e thoshte shpesh e pse ma thoshte mua.
Një nga sepsetë pse tërë jetën nuk e hoqi shaminë e zezë nga koka them se jam unë. I kam thënë e çuditem me veten si i kam thënë, por ja që e kam bërë: “ mos të është dukur më lehtë ajo që bëri gruaja tjetër, pusi ”?…
“Kurrë, – tha. – Të kisha ty në bark, o bir. Kisha dy motrat e tua, vëllanë tënd e gjyshen tënde që prisnin nga unë. Shamia e zezë në kokë ishte e vetmja që dëftente se isha e zënë me fatin tim sa të kisha frymë! Ajo e gjora që tregojnë rriti e vetme djalin për nëntë vjet, për një çast humbi mendjen e iu kujtua vetja, bëri atë që bëri e gjeti pusin!
Zemra bën kala, bir, po mendja duhet bërë zap, se bën hata!
Ajo tjetra nuk kishte thënë “po vjen yt atë, o bir”, që kuptohej dhe për të dhe për të birin. Ia donte zemra po nuk ia nxinte goja ta thoshte. Kur e harroi këtë, mendja i bëri gjëmën.
Sa herë e tregonte, nëna e vinte jo rastësisht atë “të”- në përpara, “po të vjen yt atë, o bir”. Vras mendjen e them sa gjuhë e zonja është kjo shqipja që zbulon kaq dridhshëm e tejpërtej zemrat e grave!
Mëngjesin e 6 prillit 2006 e ndjeva se qiriu i saj po fikej. Duart e saj për herë të parë nuk bënin asgjë!
Gjithë ditën me punët e vogla të panumërta të shtëpisë, për ta zënë gjumi ajo çdo natë bënte ritin me lemsh e me shtiza, thurte pupa. Nuk mbeti askush, nip a mbesë pa i bërë pupa të leshta. Në gjumë duart i lëviznin vetiu sikur punonte me shtiza.
Edhe kur nuk shihte e nuk dëgjonte më, me ato duar ajo mbante mendjen të zënë, me duar fliste, me duar jepte, me duar donte, me duar tregonte.
E ngrita në gjysmë trupi, provova t’i lag buzët me qumësht me lugë kafeje. E kapërdiu me zor, si për të thënë se ishte ende aty. Nuk fliste më!