P r e m t i m i
Sefedin Çela
Kisha bërë një premtim.
Nuk jam i sigurt në kam premtuar me mend a me zë, se e di që me letër jo.
Unë nuk isha mësuar larg shtëpisë e më merrte malli e nga malli shkruaja përditë me mend letra, që nuk i dërgoja kurrë: konvikti nga shtëpia në Polenë ishte një vrap kali larg, nëna më shihte gati çdo javë dhe një djalë përsëmbari, që nuk i pritej të bëhej burrë, nuk duhej ta shfaqte mallin si një prush, që djeg edhe atë që do më shumë e që ke më pranë, nënën tënde!
Bota për rreth dukej sikur nxitonte, po nëna ime kishte durim e priste të rritesha. Mua më dukej se ende isha në fshat, ngrija gracka e leqe për të kapur thëllëza këmbëkuqe e kurrë nuk më shkonte mendja se në ato gracka e leqe do të lija zemrën. Gjithçka e bukur dhe e dashur dukej sikur kish mbetur atje, në fshat, në ato gracka e leqe. Kur me zinte kolla, o gjyshja o nëna zienin hithra ose çaj mali. Dukej se të digjte dhe avulli.
Me nënën, 5 shtator 1960
Çaji bëhet më i mirë po t’i frysh pakëz e t’i këndosh nën zë filxhanit, thoshte nëna. Nuk mbaj mend fjalë, po zërin e saj si nëpër ëndërr, ashtu si ndjen i porsalinduri ninullën e kapet pas saj e rritet. Harrohesha pas kësaj ninulle e pas këtij zëri e çaji më dukej eliksir…
Ishte viti 1960, viti i tretë në konvikt, pasditeve bënim tri orë studim në një sallë të madhe, që shërbente dhe si mensë. Shpesh, kur motori me naftë pësonte defekt e dritat fikeshin në gjithë Çorovodën, salla jonë ndriçohej me ca si fenerë të mëdhenj vendosur në të katër cepat që u thoshim petrogas. Ata bënin një si dritë jeshile, që të kujtonte ylberin e të bënte të ëndërroje me syhapur.
Duhet të ketë qenë ky ndriçim gjysmë-përrallë kur duket më kanë vajtur sytë te parulla shkruar mbi beze të kuqe, varur në faqen e murit, mbi lartësinë e dritareve: ”Shqipëria do të bëhet një margaritar në brigjet e Adriatikut”.
Këtë e paskej thënë Hrushovi një vit më parë, kur kish qenë në Shqipëri. Vizitën e tij e kishim ndjekur në oborrin e konviktit, poshtë një shtylle, ku ishte varur një altoparlant i madh. Edhe po të ishte orar studimi, për raste të tilla na nxirrnin në oborr, si ndodhte edhe kur kishte futboll e komentonte ndeshjen Anton Mazreku.
As kisha parë e dëgjuar e as dija çfarë ishte një margaritar, s’di pse më fanepsej si diçka e shndritshme, me portokaj e limona e mandarina, që vareshin në tavan në vend të llambës elektrike, ose në katër cepat e sallës e në fjetinë si petrogas. Pasi këto llamba më mbanin trurin ndezur për orë të tëra, së fundi më zinte gjumi e mëngjesi vinte njësoj, si çdo ditë tjetër!
Në një ditë të tillë më shkrepi të kaloj përroin ngjitur me konviktin, përrua i thënçin, një vijë uji që në behar ngrohej aq shumë e lëvizte me aq dembelizëm, sa zinte myshk.
U bëra djalë i keq, harrova ku shkela e nuk e mbajta premtimin: vura këmbën mbi një gur koti të fshehur nën myshk, rrëshqita e bëra krahun copë!
Aksiomë: Guri që rrokulliset nuk zë vend kurrë! E kam provuar, mos u përpiqni ta vërtetoni, jo se e kam pësuar dhe e them unë. Por jo çdo gur nuk zë vend, ka gurë qosheje që mbajnë kalatë më këmbë. Gurët që rrokullisen janë si këpushat, thithin gjakun e tjetrit. Të rrumbullakët, me ta s’mund të ndërtosh asgjë, po u mbështete a shkele aty, si unë, thyen krahun, ose më keq, thyen kokën! Pa prapanicë të vetën, ku të mbështeten, ata i ngjiten tjetrit, një muri, fjala vjen, për t’u futur në mes, si haliç, lëvrijnë si dreqër, servilë e delenxhinj si ata.
Doktor Pandeli Çina, atëkohë mjek në Skrapar, konstatoi se krahu mbi bërryl qe thyer keq, duhej një specialist, prandaj, për kompetencë, më nisi për në Berat.
Hipur në karrocerinë e një makine ushtarake, me krahun lidhur me një fashë të gjatë rreth qafës, i mbytur në të vjella, Berati m’u duk se ishte në fund të botës.
Më në fund përfundova mbi një shtrat, dëgjova për herë të parë fjalën narkozë e po e shpjegoj sot, pas 60 vjetësh, ashtu si e përjetova: më vunë një garzë në fytyrë e mjeku më tha të numëroj deri në dhjetë. Desha të numëroj më shumë, se isha në klasë të shtatë, po diçka që më hodhën në hundë a në gojë, as sot nuk e di si, veproi me aq shpejtësi, sa fillova të dëgjoj veten duke numëruar sikur të isha në një planet tjetër, larg-larg, zëri mu shua e rashë në një botë, që e kam parë vetëm unë e vetëm njëherë, atëherë, para 60 vjetësh.
Një botë që rrallë e sheh edhe në ëndërr me aq ngjyra e tinguj e gëzim. Thashë me vete, duke e kujtuar më vonë, mos ajo ishte Shqipëria e bërë margaritar?
Narkoza, sipas meje, është një botë e rreme, pas të cilës ndjen ku je, kush je e çfarë të mundon.
Krahun e kishin futur në allçi; sa më shumë dilja nga mpirja e narkozës aq më tepër ndjeja dhimbje, sa kafshoja buzët deri në gjak. Nuk mbaj mend sa kohë e mbajta krahun në allçi, po pas heqjes së saj, të varur me fashë rreth qafës, them se e mbajta disa muaj.
Atë çast, me nënën në krah, me xhaketën e konviktorit hedhur supeve e me krahun e varur, e kam fiksuar në foto, bërë në 5 shtator 1960. Është nga kujtimet më të bukura të jetës time.
Dy ishin festat më të mëdha që mbaj mënd nga ato vite; 5 Shtatori, dita e Çlirimit të rrethit, dhe Viti i Ri. Atë 5 shtator Çorovoda ishte mbushur me festues. Një fotografi tjetër më kujton se kishte ardhur dhe motra e madhe, martuar në Vëseshtë, dhe im vëlla, që i qante syri mos gjente një fyell për të qenë, prej tunxhi, të verdhë si prej ari.
Nuk jam i sigurt nëse atë shtator ishte hequr emri i Hrushovit nga citati “Shqipëria do të bëhet një margaritar në brigjet e Adriatikut” apo u hoq disa muaj më vonë, gjatë vitit 1961. Citati mbeti, me gjithë bezen e kuqe varur sipër dritareve në mensë.
Do ta bënim vetë margaritar, me forcat tona!
Kam lexuar më vonë në një novelë të Xhon Stajnbekut, se gjuajtës margaritarësh, në thellësi ujërash, për një jetë të tërë nuk hasnin në margaritarë. Nuk ishte ngjashëm me mitin e Sizifit, po aty afër. Sa për vete, nuk kam gjuajtur në jetë margaritarë, as nuk di si janë në jetën reale, pa narkozë.
Një zemër që dhemb, që mund të dojë, e çmoj si margaritar. Jam nga ata që miqtë e mirë i dua me gjithë macen e shtëpisë, nuk është aksiomë, po për mua e vlefshme. Them se jam i rrethuar me plot margaritarë, të mëdhenj e të vegjël, që u japin dritë ditëve që kanë mbetur.
Nuk kam shkelur herë tjetër në gurë që nuk zënë vend, them se kam ditur kur kam folur e çfarë kam thënë, kam ditur çfarë kam bërë e kam bërë sa kam mundur. E kam parë jetën në sy, kam duruar dhimbjen pa narkozë. Kam mbajtur premtimin. Jam aq i vjetër sa të më kujtohet se dikur fjala e dhënë kishte kuptim.
“Çaji bëhet më i mirë po t’i frysh pakëz e t’i këndosh”. E ka thënë nëna ime e ninulla e saj më qetësonte e më bënte ta shijoja çajin si eliksir.
30.03.2017