Ylli Polovina / “Me apo pa amerikën”
Është libri më i ri i Ylli Polovinës, i cili u botua me rastin e 28 Korrikut, përvjetorit të njëqindtë të lidhjes së marrëdhënieve diplomatike mes SHBA dhe Shqipërisë.
Ky botim analizon të gjitha rrethanat dhe dilemat nëse ky raport shtetesh ka ardhur prej nevojave politike dhe gjeostrategjike apo është një rrjedhim i thellë, i të gjitha përmasave, jo vetëm historike dhe sociale, por mbi të gjitha shpirtërore.
Nga shqyrtimi i kësaj teme, pra të jesh apo jo me Amerikën, autorit iu është krijuar bindja se këto marrëdhënie nuk i trondit apo ndryshon dot asnjë administratë e veçantë në Shqipëri apo SHBA.
Po veçojmë disa tituj nga pasqyra e lëndës:
Përballë me carin rus
Shkolla Teknike
Pranga për gazetën “Shqiptari i Amerikës”
Bollsheviqizma
Sejfulla Malëshova në veprim për komunistizimin e shqiptarëve në Amerikë
Mit’hat Frashëri
PKSH, një parti vendosmërisht antiamerikane
Noli, rreziku i dytë anglo-amerikan
“Historia e Deklasifikuar e Operacioneve të Inteligjencës Amerikane në Evropë: 1945-2001”
Plani R-7
Operacioni diversionit i CIA-s për Rumaninë
Deklarata e Ajzenhauerit
Hasan Spata vritet në Beograd
Rruga e Tiranës me emrin popullor Broduej
Uiliam Fosteri
Nga ditari i Enver Hoxhës
Përfaqësuesi i SHBA në Këshillin e Sigurimit, Artur Goldberg
Pistoleta stilolaps “Stinger”
Majori gjerman i zbulimit
Grupi i kuksianëve
Vrasjet që do të kryheshin në tribunën e parakalimit
Tentativa për të goditur me bombë Ramiz Alinë
“Enigmat e 2 korrikut ‘90” etj.
Ylli Polovina është autor i mbi gjashtëdhjetë librave me tematikë ngjarjet më kryesore kombëtare të censuruara deri tani apo të keqshkruara qëllimisht prej pushtetit politik të radhës.
Fragment nga libri “Me apo pa Amerikën”:
Uillsoni dhe Lenini
Vitet më të vështira të ekzistencës sonë si komb apo çastet më të rrezikuara të pavarësisë si shtet kanë qenë katër: periudha prej kryengritjeve çlirimtare antiosmane 1911-12 deri në 1920, pushtimi fashist, regjimi komunist dhe shpërthimi nga qeveria e Sllobodan Millosheviçit e dhunës ushtarake kundër popullit të Kosovës.
Në periudhën e parë, pra në themel të kësaj historie marrëdhëniesh të veçanta shqiptaro-amerikane, ka ushtruar autoritet politik pothuaj vetëm një president: Udrou Uillson (Thomas Woodrow Wilson).
Përgjatë Luftës së Dytë Botërore qe Franklin Ruzvelt (Franklin Delano Roosevelt) dhe në vitet e kërcënimit prej një gjenocidi shtetëror serb presidenti Bill Klinton (Bill Clinton).
Të tre janë regjistruar fort në kujtesën tonë kombëtare.
Udrou Uillson hyri në kujtesën kombëtare të shqiptarëve pikërisht jo kur këtë shfaqje triumfale e kreu mes tyre, por mbi të gjitha në historinë e globit. Ai u bë i famshëm me programin e tij të “14 pikave”, të cilin e shpalli në një mbledhje të zgjeruar të Kongresit Amerikan në 9 janar 1918.
I shprehur ndryshe ai “katërmbëdhjetë pikësh” qe një program paqeje.
Lufta e Madhe, siç quhej atëherë Lufta e Parë Botërore, pasi nëpër kontinente kishte shkaktuar miliona viktima dhe rrënuar kombe e shtete, ndërsa të gjitha palët kacafytëse qenë të rraskapitura e gjëma mund të frenohej e ndalej, vazhdonte nën ritmin e një moskontrolli dhe inercie të frikshme.
Ndalja e saj qe urgjente, rikthimi i paqes akoma më shumë.
Platformat për këtë zgjidhje sa më të shpejtë duhej të ishin jo vetëm inteligjente dhe shumëpërfshirëse, por edhe largpamëse, garante në të ardhmen të një paqeje sa më të gjatë.
Duke qenë se nuk lypej një zgjidhje e ngutshme, një skemë e pafrytshme ku njëra palë fuste në duar të gjitha frytet e ngadhënjimtarit dhe tjetra të tëra helmet e të mundurit, projekti që afroi Udrou Uillson tërhoqi shumë vëmendje si edhe përkrahës.
Pika e parë e kësaj platforme ngulte këmbë se kishte ardhur çasti për të bërë një aleancë të gjerë paqeje dhe se që nga ky moment diplomacia mes shteteve nuk duhej të funksiononte me marrëveshje dhe traktate të fshehta, por të sinqerta dhe të hapura.
Pak çaste para se ta shpallte këtë pikë të parë të programit të tij paqtues presidenti amerikan i qe drejtuar me kritika një platforme tjetër, asaj të Vladimir Iliç Leninit, tashmë prej dy muajsh kryetar i shtetit të parë bolshevik në botë, atij të Sovjetëve.
Demokracia amerikane u rreshtua kështu përballë asaj komuniste, një sistemi dhe ideologjie totalitare.
Që prej këtij çasti mes shqiptarëve përballja e madhe mes Udrou Uillsonit dhe Vladimir Iliç Leninit do të vinte nëpërmjet një rrjedhe tepër të veçantë dhe të koklavitur ngjarjesh e rrethanash.
Gara cila alternativë do t’i bënte për vete popujt e botës dhe bashkësinë e vogël numerikisht por në Ballkan të ndodhur në një territor me rëndësi gjeostrategjike mjaft të vyer, do të tendosej përgjatë gjithë shekullit të shkuar, duke lënë gjurmë të dukshme se vijon edhe sot.
Ja përse platforma uillsoniane e fillim janarit 1918 nisi si një alternativë kundërshtuese ndaj asaj të ardhur nga Moska me emrin “Dekreti mbi Paqen”.
Ajo qe shpallur menjëherë pas marrjes së pushtetit nëpërmjet të quajturit Revolucioni i Tetorit.
Në këtë projekt paqtimi global Lenini, tashmë me autoritetin e një shteti të madh sa një e gjashta e botës, por edhe me një sistem shoqëror ndryshe, i cili ato çaste ishte sa çudi aq edhe politikisht për të shtypurit e të varfrit plot me joshje magjike, u propozonte popujve që ishin në luftë si edhe qeverive të tyre, të fillonin menjëherë bisedimet për një paqe të drejtë demokratike dhe pa aneksime territoresh.
“Dekreti mbi Paqen” mbërriti edhe në Shqipërinë e pushtuar nga një çetë e tërë shtetesh të huaja. Ngulëkëmbja e Vladimir Iliç Leninit për të mos lejuar përvetësimet e territoreve të kombeve të tjera qe një mbështetje e madhe edhe për mbijetimin e saj, madje i kishte ardhur në çastin më të duhur.
E papritura e këndshme për shqiptarët ishte se e mira këtë herë po vinte prej një shteti që tradicionalisht e njihnin si shumë të afërt me vende fqinje që ato momente po e copëtonin mes tyre.
Megjithatë në atë nëntor 1918 “Dekreti mbi Paqen” nuk depërtoi dot deri tek shqiptarët e thjeshtë dhe kështu nuk u bë dot lajm. Për pasojë ai nuk hyri dhe as u ngulit dot në memorien e tyre.
E kundërta ngjau disa ditë më pas, kur në 19 nëntor 1918, me vendim të kongresit të dytë të Sovjetëve, për të demaskuar diplomacinë e fshehtë të Rusisë cariste, qeveria sovjetike botoi traktatet e fshehta grabitqare që ndanin botën.
Mes tyre qe edhe Traktati i Fshehtë i Londrës i 26 prillit 1915.
Marrëveshjet tinëzare menjëherë pas daljes nëpër faqet e shtypit sovjetik, si të qenë një ortek i pandalshëm, mbushën edhe kolonat e të përditshmeve të botës, përfshi edhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Këtu shumë fragmenteve të tyre i bënë jehonë “Evening Post” e Nju Jorkut si edhe gjashtë gazeta të tjera.
Thuhet se në fillim presidenti amerikan Uodrou Uillson nuk i dha shumë rëndësi efektit të këtij aksioni politik dhe po aq ideologjik të ardhur nga tashmë supershteti rival. Do të lëvizte më pas me shpejtësi, deri sa do të ndërmerrte gjestin e kundërveprimit: fjalimin në Kongres.
Në gazetat që dilnin në gjuhën shqipe në zonën austro-hungareze të pushtimit u publikua lajmi për Traktatin e Fshehtë të Londrës dhe çfarë ai kishte vendosur në pabesi për fatin e tyre: copëtimi i plotë mes fqinjëve, Serbisë, Greqisë dhe Malit të Zi. Italia përveç se ishullin e Sazanit e portin e Vlorës bashkë me rrethinat do të kishte të drejtën e protektoratit mbi një çerek shtet shqiptar, kryesisht mysliman e të shtrirë pak më sipër e ca më poshtë lumit Shkumbin, atje ku në kohën e perandorisë romake kishte kaluar rruga Egnatia.
Nga lajmi i beftë dhe tërësisht i pabesë mes shqiptarëve brenda kufijve të hapësirës etnike por edhe kudo ku të emigruar gjendeshin nëpër botë, shpërtheu indinjata.
Kështu në atë janar të vitit 1918 presidenti amerikan Uodrou Uillson, ndërsa ende kumti për fjalimin e tij “14 pikat” nuk kishte mbërritur, qe një emër shumë më pak tërheqës se ai i Vladimir Iliç Leninit.
Kryebolsheviku sovjetik po bëhej përherë e më shumë simpatik mes shqiptarëve.
I kishte të gjitha gjasat të shndërrohej në figurë popullore.
Dhe duke qenë se shqiptarët themelore në vlerësimin e personave, elitave apo shteteve të huaja kanë kriterin kombëtar, cili u del në mbrojtje të territorit etnik dhe të hapësirës ku kanë ngritur shtëpinë modeste të shtetit të tyre, pak nga ata donin ta dinin se në atë dimër të vitit 1918 cili ishte kapitalizmi, kush qe komunizmi apo shoqëria socialiste, çfarë pati shkruar Karl Marksi dhe bashkëpunëtori i tij i ngushtë Frederik Engelsi.
“Mbahu nënë, mos ki frikë\Se ke djemtë në Amerikë!”
….Në fundjanar 1920, pas Kongresit të Lushnjës, në brigjet e përtejme të Atlantikut bashkëkombësit gjetën edhe dy mënyra të reja kontributi.
Do të nisnin drejt mëmëdheut një kontingjent shumë të veçantë.
Këta shqiptaro-amerikanë do të qenë pajisur një pjesë me pushkë dhe tjetra me instrumente muzikorë. Vullnetarët e armatosur dhe banda e Vatrës, pjesë të pandashme të njëra-tjetrës, u nisën së bashku nga Nju Jorku.
Ishte qeveria e Sulejman Delvinës, e dalë nga Kongresi i Lushnjës, e cila i pati bërë thirrje të gjithë diasporës, kudo ku ndodhej, të jepte ndihmë për mbrojtjen e bërjen e Shqipërisë.
Fanfara nga SHBA u kërkua posaçërisht, për të ngritur lart moralin e të gjithë bashkëkombësve, të jepnin ndihmë.
Drejtuesi i saj qe një dardhar: Thoma Nasi.
Ndërkohë edhe në Tiranë, në Regjencë, njëri prej të katërve, madje më i spikaturi, ishte një dardhar tjetër: Sotir Peci.
Ishte ky që pati ndikuar edhe në një vendim qeveritar për bandën Vatra. Për praninë dhe shpenzimet e saj gjatë qëndrimit në Shqipëri shteti kishte hequr mënjanë një fond të posaçëm.
Në prag të udhëtimit për në vendlindje, në 13 mars 1920, Thoma Nassi dhe fanfara e tij dhanë koncert në Nju Jork, në Broadway Central Hotel.
Një ditë më pas kryen edhe një tjetër, të fundit në tokën amerikane. Në këtë lamtumirë shfaqja muzikore qe para 300 bashkëkombësve.
Më në fund në 16 mars trupa ushtarake vullnetare dhe orkestra civile ngjitën shkallët e transoqeanikut. Të dhënat e para që me këtë rast u përhapën në kronikën ditore të shtypit vendas, flisnin për imbarkimin e 350 shqiptaro-amerikanëve.
Një armatë e tërë, e përcjellë në port me përqafime, brohorima e tundje duarsh, nga më shumë se aq bashkëkombës.
Në të vërtetë ata që ato çaste po nisnin udhëtimin historik, por edhe aq shumë të veçantë, qenë më pak. Të armatosurit nuk e kapërcenin numrin 120.
Doemos më pak se kaq ishin edhe instrumentistët e shoqëruesit e tyre.
Gjithsesi dyqind vetë tashmë patën hipur mbi kuvertë dhe do të përballonin të paktën dhjetë ditë lundrimi.
Për ta bërë sa më të spikatshëm këtë moment tepër të jashtëzakonshëm, shenjë e kthjellët se shqiptaro-amerikanët po vinin në atdheun e tyre për të bërë një Shqipëri perëndimore si të viseve ku patën emigruar, na ndihmon vetë Thoma Nasi.
Ai ka mbajtur një ligjëratë para studentëve bashkëkombës në universitetin e Harwardit, Cambrige Mass, në vitin 1960.
Në atë fjalë të ngrohtë e të çiltër, shumë të drejtpërdrejtë, dirigjenti dhe kompozitori mjaft i talentuar, fillimisht shpjegon se tashmë gjendet në moshë të thellë, në mugun e jetës, dhe disa mbresa të forta duhet t’i transmetojë para se t’i ndodhë “turbullimi i plotë i kohës dhe i kujtesës”.
Dardhari i ndritur i tha ato çaste gjeneratës së re të shqiptaro-amerikanëve se në 1919 atdheu i tyre ishte në fill të perit, se “pas Luftës së Parë Botërore Italia dhe Greqia vendosën përgjysmimin e Shqipërisë, pavarësisht nga presioni i Uillsonit”.
U nguliti atyre në kujtesë “se për shkak të këtij traktati handikap shqiptarët dhe amerikanët nisën një sërë aksionesh presioni demonstrimesh kundër Italisë dhe Greqisë”.
Pastaj i informoi se bandën Vatra e pati krijuar në shtator 1917 dhe se pjesëtarët e saj qenë njerëz të thjeshtë, shumica punëtorë uzinash.
Mirëpo brenda një viti, thotë ai me gëzim, ata kishin mësuar njohjen e notave muzikore dhe përdorimin e instrumenteve, si edhe patën nisur dhënien e koncerteve në shumë qytete amerikane, përherë atje ku qe përqendruar mërgata e viseve të tyre amtare.
Thoma Nasi bën të ditur se në këtë turne shfaqjesh në mëmëdhe i kishte mbështetur plot pasion Kryqi i Kuq Amerikan, Liberty Bond Drives si edhe disa organizata të tjera shendetësore. Ai shton se kur pranoi ftesën e ardhur nga Tirana ndodhej në radhët e ushtrisë së SHBA. Atje shërbente si bandmaestër.
Kërkoi lirimin dhe menjëherë u martua.
Rrugëtimin për në Shqipëri do ta bënte me nusen e re.
Në 1 prill 1920 vullnetarët e armatosur dhe koncertistët e fanfarës zbarkuan në portin e Durrësit. Nuk e gjetëm dot kur anija me ta prej Nju Jorkut zbarkoi në Napoli dhe pastaj udhëtoi drejt Brindisit. Gjithsesi këtu duhet të kenë qenë të paktën më 30 mars, sepse vetë Thoma Nasi pohon që “Pas një qëndrimi të shkurtër në Brindisi u lejuam të zbarkonim në Durrës”.
Sipas tij, ata qenë cilësuar si “persona non grata” dhe lë të kuptojë se prej autoriteteve italiane u bë çdo përpjekje të mos ua lehtësonin një udhëtim në Shqipëri.
Këtë kohë qeveria e Tiranës pothuaj e kishte shpallur si pushtuese armatën e ardhur nga Roma dhe se po grumbullonte vullnetarë nga të gjitha viset shqipfolëse për t’i armatosur e nisur në luftë kundër italianëve dhe grekëve.
Këta duheshin dëbuar nga vendi, sepse vazhdonin të mbanin të pushtuar territor të tij.
Por me sa duket një sasi kaq e dukshme shqiptarësh, pjesa më e madhe e armatosur, nuk qe punë e lehtë të kundërshtohej. Po ashtu Thoma Nasi dëshmon se në qytetin e Brindisit, ku po prisnin lejen e imbarkimit, banorët vendas masivisht tregoheshin të dashur me ta, gjenin dhe përdornin çdo mënyrë për t’u shprehur solidaritet dhe mbështetur në gjestin e tyre atdhetar.
Është e njohur historikisht që përgjatë gjithë vitit 1920 në Itali u zhvilluan lëvizje të shumta, të organizuara nga opozita politike dhe veçanërisht socialistët, me aksione nëpër sheshet e deri në mes të parlamentit, për ta detyruar qeverinë t’i tërhiqte e largonte trupat ushtarake nga Shqipëria.
Ajo këtë kohë mbante të pushtuar Durrësin, Vlorën, Tepelenën, Sarandën dhe Gjirokastrën.
Sidoqoftë në 1 prill krijesa e rrallë dhe e pashembëllt ushtarako-kulturore, e papërsëritur ndonjëherë më vonë në të gjithë historinë tonë, mbresëlënëse dhe aq shumë shpresëprurëse, qe mishërim i gjallë i vargjeve noliane ato kohë të shkruara aq fort kushtrueshëm “Jepni për nënën” (“Do te ndihim pa kursyer\Për ty, nëna jonë e vyer\Që me drit’ e nder të thuresh\Dhe me bijt’ e tu të mburresh…\Armë dhe fishekë mblidhni\QESEN edhe SHPIRTIN hidhni…\Jepni, nënën të shpëtoni\Komb’ e vatra të ndërtoni….”
Dhe pas çdo strofe refreni i paharruar “Mbahu nënë, mos ki frikë\Se ke djemtë në Amerikë!”.
Me këtë frymë në gjoks shqiptaro-amerikanët e ardhur nga Nju Jorku, një pjesë me pushkë krahëqafë dhe tjetra me vegla muzikore në duar, morën rrugën drejt Tiranës.
Në port i morën disa kamionë “Fiat”, të dërguara enkas për ta, por që për shkak të pamundësisë shtetërore për mjete më të mira udhëtimi, qenë gjysmë të shkatërruar.
Në kryeqytet i pritën me krahë hapur dhe i përshëndetën pa pushim jo vetëm turma të mëdha popullore, por edhe të ngarkuarit posaçërisht nga qeveria e përkohshme dhe kleri fetar.
Veç në Tiranë nuk do të qëndronin shumë. Do të niseshin sa më shpejt për një turne mundësisht duke kaluar nëpër të gjitha qytetet shqiptare.
Kudo, nga veriu në jug, prej lindjes deri në perëndim, luftohej për të mbrojtur sovranitetin territorial.
Detyra e vullnetarëve të armatosur e sidomos e bandës muzikore Vatra, të cilën ata do ta shoqëronin, gjithnjë e më shumë ishte e qartë për të gjithë: do të ngrinin lart moralin e popullit. Për të kryer këtë mision kishin ardhur që përtej deteve dhe një oqeani të madh, madje nga gjysmë hemisfera tjetër e globit.
Për këtë “armatë“ të re që erdhi nga vendi i madh e plot autoritet i Shteteve të Bashkuara të Amerikës grekët dhe italianët, siç dëshmojnë arkivat, tregojnë vëmendje dhe po ashtu kryejnë përgjim të madh.
Janë sa syhapur aq edhe veshngritur.
U regjistrojnë një për një të gjitha veprimet.
Në 3 prill, pra kur të porsaardhurit prej brigjeve të përtej Atlantikut gjendeshin ende në Tiranë, Shtabi i Përgjithshëm i Komandës së Trupave Italiane në Shqipëri, me kabllogramin sekret Nr. 2155, të nisur nga Vlora drejt Romës, teksa informon eprorët “Mbi gjendjen politike në Shqipëri”, thekson se në vend mbizotëron një “frymë e madhe nacionalizmi”.
Pastaj nënvizon: “Me që ra fjala për regjistrimet e vullnetarëve dhe mobilizimin tyre, edhe për propagandë që sapo theksuam, nuk është pa vend të kujtojmë se qeveria shqiptare zotëron fonde të konsiderueshme që rezultojnë të mbledhur për qëllim patriotik nga shqiptarët rezidentë në Amerikë.
Që një ndihmë e tillë morale dhe materiale ekziston, del qartë edhe nga theksimi që iu bë këtij fakti në seancën e hapjes të Senatit shqiptar në 27 marsin e shkuar (shihni telegramin tonë për ju me numër 2043, të përcjellë në 29 mars) dhe prej lajmit të transmetuar nga Parisi prej Mehmet Konicës për Sulejman bej Delvinën, kryetar i Këshillit të Ministrave, ku e njofton që vullnetarë shqiptarë janë nisur nga Shtetet e Bashkuara për në Durrës”.
Në 10 prill po ky Shtab i Përgjithshëm i Komandës së Trupave Italiane në Shqipëri, duke informuar në vijim për gjendjen politike në vend, në kabllogramin shumë rezervat Nr. 2366, njofton njëherësh në Romë Ministrisë e Luftës, të Punëve të Jashtme si edhe Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë Italiane. Mes të tjerash në të thuhet se në terren po vazhdonte po ajo frymë e vendosur nacionaliste dhe nxitëse e saj ishte qeveria e Tiranës.
Pohohej po ashtu se “njerëzit këtu duan të jenë qytetarë të një Shqipërie plotësisht të pavarur dhe të lirë”, se për të mbajtur të ngritur këtë frymë bëhet papushim një propagandë e fuqishme dhe nacionalistët në jetën e vendit përbëjnë një korrent shumë të fortë.
Për ta bërë më bindës këtë opinion të tyre Shtabi i Përgjithshëm i Komandës së Trupave Italiane, me vendkomandë në Vlorë, thekson: “Ju kemi informuar më parë se në Parlamenti Shqiptar ndodhi që në një seancë folën 25 senatorë nga 39 të zgjedhur”. Pastaj po në të shpjegohet se në këtë debat pati “shumë publik dhe autoritete lokale”.
Po ashtu se edhe Komandës Italiane u kishin afruar pesë vende. Që të pesta i kishin zënë, duke dërguar oficerë nga kontingjenti ushtarak i tyre në Durrës.
Kur u ulën në sallën e parlamentit këta qenë të veshur civilë, aspak me uniforma.
Pikërisht këta të pranishëm menjëherë pas mbledhjes i patën informuar se gjatë asaj seance kishte ngjarë një gjest i hapët simpatie i shqiptarëve për SHBA-në.
Gjatë diskutimit të mbajtur nga ministri Eshref Frashëri, kur ky pati theksuar rolin e Amerikës, një shqiptar nga salla kishte thirrur “Rroftë Uillsoni!” Menjëherë të gjithë të pranishmit qenë ngritur brof në këmbë, duke e pasuar dhe përsëritur disa herë me fjalë dhe përplasje duarsh.
Do të jetë një raport tjetër, shume i rezervuar, i italianëve, i nisur nga Tirana në 27 mars 1920 dhe i hartuar prej vetë shefit të Shtabit, kolonel Rossit, i cili e përshkruan hollësishëm si është zhvilluar kjo ngjarje.
Ministri Frashëri në fjalën e tij pati shqiptuar “Në këtë moment historik është detyrë të kujtojmë me një mirënjohje të veçantë ndërhyrjen humanitare, por edhe në emër të drejtësisë që po bën i larti dhe i ndrituri President i Shteteve të Bashkuara Uillson (thirrje “Rroftë Uillson!”) si përfaqësues i popullit të madh amerikan dhe këtë të mirë që ai po bën, populli shqiptar nuk do ta harrojë kurrë.
Jemi shumë të sigurtë që populli i madh amerikan, prej të cilit kanë dalë parimet e humanizmit dhe të drejtësisë, do t’i japë një ndihmë të madhe kërkesave dhe të drejtave tona kombëtare”.
Ka theks të veçantë në informimin sekret me numër 2366 të Shtabit të Trupave Italiane në Shqipëri të ky tekst: “Disa qindra të mobilizuar ushtarakisht janë refugjatë prej rajoneve etnikisht shqiptare, të pushtuara nga serbët; atyre do t’u shtohen edhe 380 legjionarët e porsa mbërritur nga Amerika.
Si armatim vullnetarët e regjistruar kanë, shumica, pushkë mauzer dhe nuk vuajnë për municion, madje është marrë vesh se majori i njohur Maksut, komandant i batalionit të xhandarmërisë, disponon edhe një mitraloz”.
Shtabi i Ushtrisë Italiane me rezidencë në Vlorë përpiqet t’i provojë qendrës se vet në Romë se nga qeveria shqiptare, ndërsa herë pas here janë shqiptuar deklarata se nuk po bën ndonjë mobilizim të dukshëm forcash të armatosura, në të vërtetë realisht ndodh e kundërta.
Sipas raportimit të 10 prillit 1920, pas ndihmës për grumbullimin e përgatitjen masive të luftëtarëve italianët mendojnë se janë Shtetet e Bashkuara.
Paragrafi i plotë ku theksohet kjo gjë është ky: “Oficeri i mësipërm (një autoritet i xhandarmërisë shqiptare-shënimi ynë) më pas në një bisedë me majorin Askel të Kryqit të Kuq Amerikan në Tiranë i ka kërkuar të interesohet për t’u siguruar xhandarëve 4000 palë këpucë si edhe po kaq xhaketa dhe pantallona.
Majori i Kryqit të Kuq i premtoi se do të interesohet për çfarë i kërkuan dhe i ka thënë se ato do të mbërrijnë shumë shpejt në Shqipëri”.
Njësia e shqiptaro-amerikanëve me një pjesë të tyre pushkë në krahë dhe tjetra trompa, klarineta, violina, flaut, kontrabas, trompeta, kjo e rrallë krijesë shpirti vetëmohues e shumë të kulturuar atdhetar, sipas fjalës së vetë drejtuesit të saj Thoma Nasi, mbajtur para studentëve bashkëkombës në universitetin e Harwardit, Cambrige Mass, në vitin 1960, “Lamë Tiranën dhe vizituam Shkodrën, Elbasanin, Delvinën, Sarandën, Gjirokastrën dhe u pritëm me gëzim nga populli, por jo nga italianët që na shihnin me dyshim”.