E vërteta e infermiereve amerikanë që u shpëtuan gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri
Nga Roland QAFOKU
Pardje ambasadorja amerikane në Shqipëri, Yuri Kim postoi në faqen zyrtare të ambasadës një falënderim special për të gjithë ata shqiptarë që ndihmuan 30 amerikanë gjatë Luftës së Dytë Botërore,mes tyre 13 vajza dhe gra infermiere.
Avioni m të cilin udhëtonin nga Sicilia drejt Barit u rrëzua më 8 nëntor1943 në zonën e Belshit në Shqipëri dhe për disa muaj të fshehur, perms një operacioni sekret, ata udhëtuan për t’u imbarkuar në një anije në ujrat e Jonit pranë Gadishullit të Karaburunit për t’I dërguar më pas në Itali.
Është një ngjarje e jashtëzakoshme që fatkeqësisht është mbajtur e fshehtë. Shumë pak, ose pak informacion ka patur për këtë përgjatë por edhe pas rrëzimit të komunizmit për arsye që një Zot e di. Ironiaështë se as studiuesit zyrtarë që e kanë për detyrë të hedhin dritë për ngjarje të këtij lloji dhe që paguhen me taksat tona për 33 vjet kanë qenë të zënë me projekte me vetëm disa përjashtime me vlerë, por që tani i afishojnë në muret e facebook-ut, duke kënaqur dhe bërë të lumtur vetëm veten.
Imagjinoni për një moment ngjarjen: për disa muaj me radhë, populli i mbajti, i strehoi, i fshehu, i ushqeu, i mjekoi, i shoqëroi në një incursion të gjatë dhe rraskapitës duke rrezikuar jetën teksa ushtria gjermane ishte ndërkëmbë dhe i gjithë ky operacionkaloi pas asnjëviktimë. Të 30 ushtarakët amerikanë të mjekësisë u shpëtuan dhe kjo është një gjë që na nderon ne si shqiptarë për atë që ka bërë brezi i gjyshërve tanë.
Çdoshtet tjetër do ta kishte kthyer këtë ngjarje në “top story” të Luftës së Dytë Botërore me impakt global. Është njëhistori që ne shqiptarët na bën krenarë dhe duhet t’i anjohim meritën atyre që e realizuan.
Ndërsa në SHBA janë botuar disa libra, në Shqipëri nuk ka qoftë edhe njëstudim të shkurtër, asnjë konferencë, asnjë dokumentar profesional, e asnjë film artistik, por vetëm ankesa se nuk ka fonde dhe nuk fitohen projekte.
Në fakt, për mua kjo ngjarje ka qenë një rast që pas vitit 1990 më shumë se të merreshim me debatin nëse duhet të shfaqeshin filmat e realizmit socialist me temë Luftën e Dytë Botërore mund të ishte realizuar një film me këtë fabul, duke dhënë njëkohësishte dhe përgigje dilemës që na ka shoqëruar kot së koti për tri dekada. Nuk kam parë e dëgjuar që një kineast, regjisor, skenarist të guxojë ta kthejë në film këtë ngjarje dhe të tregojë me vepra se di të bëjë një film më të mirë se ata që prodhuan për gjatë komunizmit regjisorët e asajkohe.
Fotoja e parë që po botoj është kopertina e librit “The secret Rescue. An untold story of American nurses and medics behind Nazi lines” (Shpëtimi sekret. Një histori e patreguar e infermiereve dhe mjekëve amerikanë prapa frontitgjerman), i botuar në vitin 2013 në SHBA dhe Britani. Autore është Cate Lineberry, gazetare e “New York Times”, “National Geographic” dhe “Smithosian Magazine”.
2
Libri ka si foto prezantuese (foto 2) momentin kur infermieret janë duke treguar këpucët që sapo kanë veshur të një numri shumë të madh se këmbët e tyre. Libri ka marrë vlerësime të mëdha duke e nominuar edhepër çmim. I jam mirënjohës mikes time në Florida, Rajmonda Moisiu, që ma ka dhuruar dhe në bibliotekën time e kam ndër librat më të preferuar me temë Luftën e Dytë Botërore.
Ajo që vlen më shumë gjitë këtë libër është mirënjohja e pa anë që tregojnë ato vajza dhe gra por edhe pilotët dhe oficerët që kaluan në Shqipëri ndoshta ditët më të vështira të jetës së tyre në kushte tër ënda, shumica e kohës në udhëtim dhe mbi të gjitha nga frika mos zbuloheshin nga ushtria gjermane, ndryshe fundi dotë ishte vdekja e sigurt.
Libri është një narrativë fantastike për të gjithë aventurën që ata 30 amerikanë kaluan në vendin tonë, por edhe heroizmireal, pa shtirje dhe mburrje të shqiptarëve që i morën në mbrojtje duke sakrifikuar veten e tyre.
Në libër janë shumë emra të përmendur që janë angazhuar me shpëtimin e tyre. Disa janë të saktë, disa pa mbiemra dhe disa me emra dhe mbiemra të amerikanizuar.
Në krye ishte Kostaq Stefa, një partizan që shërbeu si përkthyes zyrtar i tyre. Pikërisht për këtë shërbim, pas luftës u akuzua si agjent amerikan dhe u pushkatua.
Një personazh tjetër është Qani Siqeca, 23 vjeç, edhe kypartizan, nga Berati që i ka shoqëruar shumicën e rrugës. Një tjetër ishte Ismail Karapici, një përkthyes tjetër që i ka shoqëruar vajzat në rrugëtimin e tyre deri në Karaburun. Hasan Gina ishte ai që kontaktoi i pari me amerikanët dhe mbante detyrën e komandantit partizan. I diplomuar në shkollën teknike amerikane me drejtor Harry Fultz, Gina ishte heroi i dytë i vërtetë i operacionit të shpëtimit.
Të tjerë heronj të treguar vetë nga gratë amerikane ishin: Hodo Meto, Tare Shyti, Sulejman Meço dhe një burrë me emrin Haki që nuk i përmendet mbiemri. Ndërkohë shumë e shumë djem, burra dhe gra të tjera që përmenden për veprimet e tyre në ndihmë të amerikanëve nuk u përmendet emri për shkak të mungesës së memories.
Duhet veçuar se nga ajo që autorja shkruan në libër, drejtuesi kryesor i të gjithë këtij operacioni ishte KahremanYlli, komandant partizan nga Leshnja e Skraparit që ishte në të njëtën kohë komisari i qarkut të Beratit. I diplomuar në Sorbonë,Ylli mbajti pas luftës detyrën e ministrit të Arsimitdhe rektori Univeristetit të Tiranës.
Në libër nuk përmendet, por në ndihmë të largimit të amerikanëve ka qenë edhe Kadri Cakrani, komandant ushtarak i Ballit Kombëtar me slinë Berat. Cakrani ka shkruar në librin e tij se ishte ai që shpëtoi përmes një operacioni të drejtuar vetë tre infermierët që u shpëtuan nga grupi duke i ruajtur nga gjermanët.
Fotoja e tretë është pjesa më domethënëse e librit. Është një hartë që autorja e ka prodhuar duke skicuar rrugën që kanë përshkruar 30 pjestarët e ekuipazhit amerikan.
Shikojeni me vëmendje:
Dumre: Fshati Çestije, vendi ku avioni me 30 amerikanë u rrëzua.
Elbasan: Fshati Gjolen.
Berat: qyteti i Beratit, fshatrat Poshnje, Kapinovë.
Skrapar: Fshatrat Bargullas, Dobrushë ku ishte spitalipartizan.
Skrapar: Fshatrat Vërzhëzhë ku ata bujtën për t’u ushqyer, ndërruar dhe mjekuar.
Skrapar: Fshatrat Ostrovicë, Leshnje, Turbohovë, Malind, Lekas, Lavdar, Krushovë.
Korçë: Fshatrat Çeremicë, Panarit, Drenovë.
Përmet: qyteti i Përmetit, fshati Mali i Nemërçkës.
Gjirokastër: Fshatrat Sheper, Saraqinishtë, Midhar, Zhulat, Paradhisë,Golem, Gusmar, Mashkullorë, Dhoksat, Qesarat.
Tepelenë: Fshati Progonat.
Vlorë: Fshatrat Kallarat, Tërbaç, Dukat, Kuç, Vuno.
Pra, janë 9 rrethe, 34 fshatra dhe 2qytete, në të cilët kanë ecur për muaj të tërë 30 infermierët dhe mjekët ushtarakë amerikanë në një inkursion të rrezikshëm.
Fotoja e pestë është dokumenti i falsifikuar që mbante infermierja Ëilma Lytle, me emër të rremë shqiptar (Anife Hamitaj) për të kaluar nga Berati në Gjirokastër.
Për të gjithë këtë operacion ishte njoftuar direkt edhe shefi ishtabit të ushtrisë amerikane Dwight Eisenhower, i cili u bë edhe president i SHBA.
Një histori që na nderon, por që ne duhet të nderojmë veten duke e zbuluardhe zbardhur plotësisht.
