Xhebro Gjika, “kripa dhe piperi” i humorit vlonjat / Portret i skicuar dikur në malet e Ostrovicës
Zylyftar Hoxha
Një ditë të bukur maji, aty nga viti 1967, te dyqani i Turbëhovës, ku mblidheshim zakonisht pasditeve, zbret nga një kalë i kuq me shalë, një burrë i vjetër, me një fytyrë eshtake, por fisnike, tiparet e forta të së cilës ia vinte në dukje një kokore leshi e ngjyer me frashër dhe e përthyer me kujdes në formën e një qylafi.
Në përgjithësi e tërë veshja e tij, ishte një veshje tipike, elementë të së cilës i kisha parë tek pleqtë tanë të dikurshëm, kur shkonin krushq ose në ndonjë takim të rëndësishëm. Mbi këmishën blu të errët, mbante një xhamadan prej shajaku të zi, nga xhepthi i përparmë i të cilit dilnin dy sërë zinxhirë argjendi që, pas një harkimi fin, një më poshtë dhe tjetri më lart, futeshin përsëri në një xhep anësor paksa të pjerrët. Pantallonat qëllota, të mbërthyera me komça llamarine në të gjithë kërcirin, nxirrnin në pah një palë opinga artizanale prej meshini të trashë, pa lidhëse dhe rrip, me majë pak të kthyer lartë, që pleqtë tanë i quanin “dervishançe”.
Këtyre opingave u mungonte vetëm xhufka në majë dhe dilte këpuca e parë e fustanellës. I pashë me vëmendje opingat, pasi një plak më kishte thënë që burri njihet nga opingat, le të ketë veshur çfarë të dojë, por kur i jep dorën tjetrit, sytë të venë atje, ndaj opingat duhet të jenë më të mirat e trupit.
Ndoshta kjo ka qenë arsyeja që fshatarët e mi sa herë shkonin miq merrnin borxh këpucët e xha Sabriut që i kishte sjellë nga Selaniku.
Pasi u takua me të gjithë fshatarët që ishin aty, të cilët me sa duket i njihte, se herë-herë u përmendte emrat, u kthye nga ne dhe pyeti: “Po këta djemtë, s’i njoh”? “Janë mësuesit tanë, i tha një nga fshatarët, ky është nga Durrësi, drejtori, ky nga Korça dhe ky tjetri, dhe u drejtua nga unë, nga Qafa.
“Nga Qafa,- pyeti ai,- i kujt je në Qafë”? Pasi i thashë se i kujt isha, më tha se ke një baba të mirë, që unë e kam mik, pak nevrik, kur bëjmë ndonjë dëm me dhentë, por prapë shtrohet.
E ndërsa ai po i pyeste fshatarët se si e kishin kaluar dimrin, një burrë më thotë në vesh se ai është Xhebro Gjika me nam nga Vlora, është brigadier blegtorie i bagëtive të shtetit të fermës së Llakatundit, vjen çdo behar në malet e Faqekuqit.
Unë kisha dëgjuar shpesh për të, më kishte folur im atë, por edhe të tjerë që e njihnin mirë, pasi ai gjysmën e vitit e bënte në Skrapar, për zgjuarsinë dhe humorin e tij të hollë, por kolegët e mi, s’e kishin fare haberin, ndaj tani që e kisha përpara po vrisja mendjen për të veçantën e këtij burri, që ishte kthyer në legjendë me thumbat, ironitë dhe shpotitë e tij me udhëheqësit e lartë të Partisë.
Mbaja mend një anekdotë të freskët të asaj kohe. Kur një i deleguar i Komitetit Qendror, pasi kishte inspektuar Vlorën, takohet me Hysni Kapon. “Si shkonin punët andej nga Vlora”, e pyet të deleguarin Hysniu. “Në përgjithësi mirë, shoku Hysni, përgjigj ai, por ata të Llakatundit kishin një problem të madh, nuk u pillnin mushkat”. “Ç’ thua, po kjo qenka hata e madhe, po kush ta tha, Xhebro Gjika”!- i tha Hysniu me ironi, që e kuptoi dhe s’mbante dot të qeshurin, por edhe i vinte inat për derdimenin. “Po të ka tallur, mor derëzi, pse pjellin mushkat!…”.
Kështu e kishte Xhebro Gjika, për të cilin thoshin se të pickonte lehtë, pa u ndjerë sot dhe të buhaviste të nesërmen. Por krahas humorit, i zgjuar nga natyra, ai ishte mjeshtër i fjalës. Shndrisin si brilante njëqind këngët e bejtet e tij për Luftën e Vlorës të 1920-ës, për jetën në stane.
Ndërsa ndodhitë e përditshme ai i kishte përmbledhur nën një titull interesant e intrigues “Unë i ziu, Xhebro Gjika…”, që thellë e larg nënkuptohej e pa thëna, “më shkoi jeta në mes budallenjve” .
Pasi qëndroi sa për një duhan aty, teksa po i hipte kalit u drejtua nga ne mësuesit. ”Të shtunën u pres te Stani i Xhelilit, mirë u pjekshim”!
Pak si të hutuar nga kjo ftesë e papritur dhe e prerë, kur ne po diskutonim jo vemi, jo s’vemi, një fshatar aty pranë na tha: “Po i prishet qejfi Xhebro Gjikës, e prishët me të, e prishët me perëndinë. Por u mëson xhaxhai ju, merrni nja dy-tri kile raki, t’u jap edhe unë nja dy tufa qepë e hudhra të njoma e çapni. Do të më kujtoni mua”.
Ashtu bëmë, të shtunën u hipëm këmbëve e drejt për te Stani i Xhelilit. Në Faqekuq, në fshat, na kishin dalë dy çobanë me tri mushka me shilte e yzengji. Udhëtuam edhe dy orë sa arritëm në vend. Te dera e një kasolleje me kashtë okrri, në formë të rrumbullakët, në të dy anët e së cilës cërronin dy burime, na priti vetë Xhebrua. Kasollja brenda ishte një mrekulli më vete, shtruar dhe veshur anash e gjitha me velenxa vishnje.
Pas cazë, fut kokën në derën e kasolles një çoban dhe e pyeti Xhebron si t’ia bënin. “Edhe më pyet, qortoi ai çobanin, këta miqtë i kam ftuar unë dhe nuk i ka zënë rruga, Nashos në kokët”!
Nga dera e kasolles shoh se “Nashoja” ishte një milor i madh nja pesëdhjetë kilësh, të cilin bariu mezi e vuri ndër këmbë. Më erdhi zor ta pyesja pse manarit, që flinte me kalin e Xhebros, ia kishin vënë emrin Nasho, ndoshta për shaka si nofkë e ndonjë çobani vllah, pasi kishte shumë të tillë në tufat e dhenve të Xhebros, të ndonjë drejtuesi ndërmarrje a kuadri partie të Vlorës.
Por ajo që po më bënte të mendohesha, dhe që s’qe e pakët, nuk ishte emri, por që ky Nashua i gjorë, kandidat për këmborë e bash kopeje, ishte zgjedhur kurban për ne, tre kalamaj atëherë, në 15 a 20 mijë krerë dhen.
Pasi e rropi dhe vari, çobani erdhi përsëri dhe pyeti Xhebron si ta bënin. “Hajdutçe”, i tha Xhebrua.
Më kurioz se më parë, po shikoja nga e çara e derës veprimet e shkathëta e të shpejta të çobanit. Ai e preu mishin copa-copa të mëdha, siç e presin lebrit, ktheu plëndësin nga ana tjetër dhe, në pjesën e pastër, futi të gjithë mishin, i lidhi grykën dhe e hodhi në një gropë zjarri, e mbuloi me shpuzë dhe pastaj ndezi përsipër zjarrin.
Kjo na qenkej hajdutçe! Sa do të rrosh, do të mësosh! Nuk kam ngrënë mish më të shijshëm në jetën time, por edhe s‘kam rastisur në muhabet më të mirë se të asaj nate në jetën time, me atë njeri, ajkë qumështi, po të përdorja një metaforë baritore, inteligjent, mendjehollë dhe proverbial, që sa herë i hidhja sytë, herë më dukej se rasti më kish sjellë në tendën e një sulltani të “Një mijë e një netëve”, e herë se vetë Nastradini i Anadollit kishte ardhur aty në atë kasolle çobani.