Iljaz Kapxhiu: Syri i madh dhe syri i vogël
Nga Silvana Iljaz Dyrmishi
Duke shfletuar në bibliotekën e babait, rastësisht lexoj revistën Nëntori të qershorit 1984, e përmuajshme Letrare Artistike Shoqërore, Politike, Organ i Lidhjes së Shkrimtarëve,në përmbajtjen e së cilës zinin vendin kryesor diskutimet e shkrimtarëve në seancat plenare të Kongresit të 3-të të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë.
Vëmëndjen ndër të tjerë ma tërheq diskutimi i shkrimtarit Naun Prifti njëkohësisht dhe mik i babait), “Pak humor për humorin”, ku ndër të tjera citon :
“Personazhet e letërsisë humoristike kur portretizohen siç duhet,e kur sintetizojnë tipa shoqërorë bëhen si persona të qënë e të pranishëm.Temat me probleme të kohës tonë dhe jo të së shkuarës i ka zgjidhur tregimi satirik, humoristik.
Në vëllimet e Tasim Aliajt, Pëllumb Kullës, Gaqo Veshit, Paulin Selimit, Iljaz Kapxhiut,mbizotëron tema e ditës, gjë që konfirmon dhe një herë aftësinë e tregimit si një gjini që pasqyron realitetin hap pas hapi.
…Ndodh që recezentë e redaktorë, pasi kanë lexuar tregimin, pasi janë kënaqur e kanë qeshur, vrasin mendjen a është tipik a s’është tipik dhe kur s’e gjejnë tipik,e hedhin poshtë si të pavlefshëm,kurse ndodh që, kur e gjejnë tipik,të thonë se përgjithëson dhe përsëri ta hedhin poshtë.Do të ishte një gabim që letërsia humoristike të priste që dukuria të bëhej e përhapur.”
Dhe kjo ka qënë një dukuri e vërtetë e kohës kur shkruante im atë.
Në materialet e tim eti, në letërkëmbimet bashëpunuese me redaktorë të gazetave të ndryshme, ku ai shkruante, kam gjetur dhe vërejte të tilla që i bënin redaktorët si këto që përmend Naum Prifti. Pena e tij mbeti e mprehtë deri në çastet e fundit të jetës, prandaj krijimtarija e tij artistike dhe shkrimet e tij plot “krip e piper” ndaj shkelësve të ligjeve, abuzuesve të detyrave shtetërore, pushtetarëve të paaftë dhe të korruptuar të kohës, vlerësohet edhe sot me respekt dhe nostalgji prej miqve te penës dhe bashkëqytetarëve të tij.
Por, dhe pse botoi me dhjetra fejtone e tregime humoristike e satirike në revistën “Hosteni” një revistë satirike që ishte nga të paktat e kohës që bënte kritika për zyrtarët dhe institucionet shtetërore të monizmit, shpesh herë shkrimet e tij nuk botoheshin, hidheshin poshtë dhe në disa raste ngeleshin me muaj sirtareve të redaksive të gazetave dhe botoheshin të gjysmuara dhe pa emër. Ndonjëherë nga redaktorët ngrihej pretendimi se:
“Problemet e ngritura në shkrimin tuaj jo se nuk qëndrojnë, por janë të tepruara për të patur kaq probleme në një rreth kaq të vogël si Skrapari”.
Iljazi asnjëherë nuk bënte kritika denigruese, tendencioze për personat në vençanti,as për institucionet ku këta personazhe punonin…
Çdo shkrim i shkruar prej tij mbështetej mbi fakte të vërteta të jetuara (pavarësisht se ndodhnin në një qytet i vogël) dhe njëkohësisht të kontrolluara edhe prej të dërguarve të redaksive të gazetës, kur kishte hankesa prej personave të kritikuar në fejtone e skica humoristike.
Shpesh tregimet humoristike botoheshin me ndryshime të karakterit dhe veprimeve të personazheve, ndryshe nga mënyra e shkruar prej tij. Ndoshta për këto arsye i indinjuar, ai shkruan shkrimin: ”Më pajtoni me personazhin që të shkruaj”, botuar në “Tribuna e Gazetarit” dhe shkrimin: ”Syri i vogël dhe syri i madh”.
Dhe këtë shkrim babai e nis për botim në revistën ”Tibuna e Gazetarit”,por sipas shënimit të vënë nga dora e tij në krye të dorëshkrimit rezulton i pa botuar.Iljazi me satirën e përdorur në këtë shkrim nxjerr në pah kufizimet që u bëheshin shkrimtarëve prej redaktorëve të gazetave të cilët ishin në shërbim të regjimit dhe kontrollonin mënyrën e të shkruarit,dhe të kritikës,mungesën e lirisë së fjalës dhe vërtetësisë së shtypit,në sistemin monist që jetoi e krijoi.
Prandaj po e shoh të udhës që këtë shkrim ta sjell për lexuesin edhe pas 25 vitesh të largimit nga jeta dhe nga krijimtaria letrare e tim eti, duke parë kufizimet që bëhen edhe sot ndaj gazetarëve dhe të shtypit të lirë që siellin të vërtetën e kohës sonë.
Duke vënë në shënjestër dukuri negative e mbartëse të shkeljes së ligjeve ,korrupsionit,dukuri që pengojnë ecjen përpara të shoqërisë demokratike.
“Letërsia humoristike e satirike kryen shërbimin më të mirë për shoqërinë dhe mirëqeverisjen në çdo drejtim, atëherë kur i zbulon sapo nxjerin kokën këto dukuri,kur i godet në kohë duke i bërë qesharak e të padëmshëm.”- shprehej im atê.
SYRI I MADH DHE SYRI I VOGËL
Iljaz Kapxhiu
Salla ku jemi mbledhur për mbledhje është mbushur plotë me mosha të ndryshme.Bëhet analiza vjetore e gazetës dhe të gjithë të mbledhurit janë korespodentë e bashkëpunëtorë të saj.Edhe pse janë nga fronte të ndryshëm të prodhimit,punëtorë,nëpunës,ushtarakë,në sallë na ka bashkuar pena, ose siç thotë njëri nga të ardhurit, që edhe në shkrime s’është “serioz”:”industria e kalemit”.
Ne e kemi lexuar njëri-tjetrin,por vetëm kur prezantohemi njihemi më mirë dhe kujtojmë stilin që ka sejcili prej nesh.Të tilla takime kryhen vetëm një herë në vit ,prandaj dëshira na shtyn që ta njohim më nga afër njëri-tjetrin,të përfitojmë duke shkëmbyer mendime.Në këtë takim unë nuk jam ulur si gjithnjë në sallë me shokët,por kam nderin të jem në presidium.
Meret me mënd kush ulet në presidium dhe unë ndihem i vlerësuar…Jam një metër larg përgjegjësit të gazetës dhe disa metra larg shokëve.
Fjalën e mer përgjegjësi i cili mbajti një referat të përgatitur seriozisht,se një herë në vit një referat i gjallë të mbars për gjithë vitin.
Faqet e para i kushtoheshin gazetës si tribunë e mendimit të masave,rubrikat e trajtuara,bashkëpunëtorët,e korespodentët,që kishin dhënë një kontribut të madh,qoftë edhe fare pak,ndonjë gjysëm faqe për ndonjë të metë.Referati ishte shkruar me një sy të madh.Një faqe e referatit më kushtohej mua,që e quaja veten korespodent,por referati më ngriti në kategori,duke më emëruar bashkëpunëtor.
Profesioni agronom dhe bashkëpunëtor gazete më dhanë emocion ,faqja e referatit nxori në pah aftësinë, stilin, trajtimin e fakteve në shkrime, ngjyerja me dinjitet e penës në rubrika që kanë të bëjnë me mjedisin e jetës që më rrethon; jetën në bazë.
Unë korrespodenti vullnetar i shndërruar papritur në bashkëpunëtor sipas referatit, kisha sjellë freski jete në faqet e gazetës.
-Shoku Ermal Bardhi do të flasë edhe vetë për të na dhënë eksperiencën- tha përgjegjësi dhe ktheu vështrimin në krah të djathtë ku isha ulur unë,për të miratuar propozimin e tij me një pamje gazmore.Pas referatit të tij u bënë pyetje e diskutime e pas diskutimit të dytë fjala mu dha mua që mezi munda, fët e fët,të rreshtoja disa mendime në bllok,sepse të flas pa shkruar e kamë të vështirë ,sidomos për dëgjuesit që kanë një sasi kulture.Efekti i fjalëve të mia nuk qe i keq,se çështë e vërteta jam
fjalëëmbël.
Të ngarkuar me detyrat që dolën në mbledhje u nisëm për në bazë ku punonim e jetonim.Rrugës së kthimit më shoqëronte dhe një fletë nderi…Takimi më dha vlagë.
Kohën e lirë që do më lejonte puna do ja kushtoja gazetarisë.Të shkruaja për punën dhe njerëzit.
Një shkrim dhe një gjysëm shkrimi patën fatin të dilnin në dritë. I treti dhe pas të tretit i katërti dhe pas të katërtit …,ç’ti vargëzoj numërorët rrjeshtorë,s’patën fuqi të depërtonin në faqet e gazetës.Kontrollova dhe një herë dorëshkrimet mos kisha lajthitur gjëkundi,mos i kisha rënë patkoit në vend të gozhdës,por si nga kontrolli dhe nga konsulta me pjestarë të “industrisë së rëndë të kalemit” shumë hapa para meje në të shkruar,më përgëzuan se shkrimet ishin problemorë dhe kohorë.
Një telefonat direkt nga përgjegjësi ma hoqi shqetësimin”Shkrimet e mija ruanin aktualitetin” ,vetëm të vazhdoja të shkruaja. Stili i kishte pëlqyer shumë.Koha bëri të sajën, përgjegjësin e zuri amnezia.Një shërbim në dobi të zanatit tim më takoi me përgjegjësin.Sau gëzua kur i hyra në zyrë! Nuk gjente vend për të më bërë vend sa më afër.Më futi krahun me mirësjellje e më ftoi për një kafe në bufenë më të afërt.Kamarieri mori porosinë përgjegjësi mori fjalën:
-Po nga humbe mor shoku Ermal,u bë goxha kohë që nuk jemi parë.Megjithatë shkrimet i kam mbi tavolinë.I kam lexuar dhe rilexuar me vëmëndje.Ke penë të fortë bile,të lumtë;por më duket mendoj unë, sikur kanë një guxim pak të tepërt. Kemi të bëjmë ..
-Kemi të bëjmë me ekonomi të madhe e me shefa e bir shefash,-ja prita unë.
-Këtu desha të dilja dhe unë,-ma theu fjalën përgjegjësi. -Shtypi, ti Ermal e di më mirë nga unë, ka edhe rezerva…
-Njëri nga shkrimet bën fjalë për gjetjen e rrugëve në shfrytëzimin e rezervave që ka ekonomia.
-Ti ke shkruajtur një shkrim të mirë për atë ekonomi me sa më kujtohet e kam redaktuar vetë,shkrimin e ke parë me një sy të madh; kurse ky më dyket mua ,është parë me një sy të vogël,shoku Ermal.Je treguar pak i egër, sikur nuk është fraza jote ajo…dhe bëri një pauzë teatrale me shikimin mbi avullin që lëshonte filxhani i kafesë.Duke parë që po priste përgjigje sqaruese ,ja ktheva shpejt e shpejt.
-Është e vërtetë që në shkrimin e parë kam përdorur syrin e madh,përdorimi i tij më nxiti të përdor në shkrimin e dytë syrin e vogël, nga ku mund të dalë një diçka e madhe Si në shkrimin e parë dhe në të dytin ,faktet janë parë drejt e në sy.
-Të kuptoj Ermal,të kuptoj,-ma ktheu ai,sikur donte të bindëte veten se unë isha i bindur për atë që kisha shkruar.Si replikuam edhe ca e pashë të udhës të çohesha e të bëja udhë andej nga kisha ardhur pasi mora premtimin se shkrimeve do t’ju vinte ora t’i paraqiteshin kolegjiumit e të botoheshin,”se ruanin aktualitetin”.
Shpresën e botimit e theu koha që nuk nxori gjë në dritë.Një ditë shefi i punës time më thirri në zyrë dhe më komunikoi largimin për disa ditë nga puna.Më kish aktivizuar gazeta si bashkëpunëtor të sain.Formë e re por të shohim përmbajtjen.E quajta veten plotësishtë gazetar;se u shkëputa nga puna.I vura detyrë vetes të kisha kujdes syrin me të cilin të kënaqja përgjegjësin.
Në redaksi më priti njëri nga redaktorët që e njihja nëpërmjet gazetës dhe më transmetoi dëshirën e përgjegjësit,pasi ai ishte me shërbim,që unë të shkoja në një zonë tjetër për të shkruar për një rubrikë të re që do të çelej. Mundësisht shkrimin ta nisja sa më parë.
Ajo që mu kërkua e përfundova.Bëra kontrollin me të dy sytë,i bindur se isha brënda normave e dërgova shkrime doras e me postë.Shkrimet i vajtën gazetës unë ju ktheva punës.
Shkrimet nga zonat patën fatin e shkrimeve të para nga zona ime .Arsyen e mosbotimit nuk po e merja vesh edhe pse u njoftova se shkrimet i kishte marë vet përgjegjësi.Mora lejën e zakonshme dhe u gjenda vet ne redaksi. Përgjegjësin nuk e gjeta se ishte në një seminar ku bëhej fjalë për aktivizimin e bashkëpunëtorëve dhe korrespodentëve vullnetarë,por sqarimin ma dha redaktori i cili po bëhej gati për tu nisur me shërbim. Ai hapi çantën dhe më tregoi shkrimet e mija. Në fund të shkrimeve një shënim i imtë.:”Të verifikohen me kopetencë! -Përgjegjësi”
I urova redaktorit udhë të mbarë dhe vazhdova lejën e zakonshme afër miqve e familjes sime duke pritur verifikimin e shkrimeve.
Një ditë Analiza vjetore më thirri përsëri, por pa mu dhënë asnjëherë përgjigje për shkrimet e pa botuara.Unë jam ulur në një rrjesht ku janë ulur shokët, disa metra larg përgjegjësit.Më largoi syri i vogël që përdora në disa shkrime që ishin të pasyshëm nga përgjegjësi,se i hapeshin telashe.Referati iu qas emrit tim me disa fjalë të mira si korrespodent i rregullt, pavarësisht se për një vit të tërë më ish botuar një shkrim e gjysëm dhe të tjerët kishin ngelur në sirtare…
Shënim:
Marrë nga gazeta “Fjala”, date 29. 05. 2024