Historia e vërtetë e çlirimit të Çorovodës, një rrëfim ndryshe i Xhelal Staraveckës, ndër protagonistët kryesorë të kësaj ngjarjeje
5 Shtatori i vitit 1942 ka qenë dhe mbetet një nga datat më të shënuara për skraparllinjtë, dhe jo vetëm për ata që banojnë aty, por kudo që janë, pasi lidhet me një nga ngjarjet historike më të mëdha të jetës së tyre, çlirimin e rrethit nga pushtuesit fashistë dhe tradhtarët e vendit. Kjo datë shënon zonën e parë të çliruar në Shqipëri, ku pas largimit të administratës së atëhershme, nuk u vendos administratë tjetër, veç pushtetit të Këshillave Nacionalçlirimtare. Një fakt të tillë e pohon dhe agjencia më prestigjioze e lajmeve të asaj kohe, BBC, ku e përcakton si shkëndijë të parë dhe krahinën e parë të çliruar jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Evropë.
Ndoshta ky fakt, por edhe pse kjo ditë-ëndërr mishëroi përpjekjet shekullore të një krahine të angazhuar seriozisht në histori (kujtojmë Luftën e 1913-14-ës me grekun, Luftën e Vlorës të ’20-ës, ’24-ën me Nolin, ‘35-ën me Riza Cerovën e shumë e shumë të tjera), bëri që ajo të kthehej në një ditë simbol, në një festë të bukur tradicionale.
Historia zyrtare
…Një tjetër fitore që pati rëndësi kombëtare, por edhe që bëri bujë në atë kohë, ishte çlirimi i Çorovodës. Pas Mëlovës, çeta mori iniciativën e fitores në dorë, u muarën masa për riorganizimin e çetës.
Në Koritë, Leshnje, Gostënckë, Melovë dhe Zaloshnje u grumbulluan forca të reja dhe u bë plani për çlirimin e Çorovodës. Tani ajo numëronte mbi 100 luftëtarë. Sulmi për çlirimin e Çorovodës u krye më 5 shtator 1942, veç luftëtarëve të çetës, morën pjesë edhe mbi 1000 vullnetarë nga fshatrat, të cilët kishin ardhur që në aksionin e Mëlovës. Aksioni edhe në këtë rast u krye me sukses të plotë.
Çorovoda qe e para qendër administrative në vendin tonë, ku nuk u vendos më pushtet tjetër, veç atij nacionalçlirimtar, fakt që e pohoi edhe radio BBC e asaj kohe që e quante qytetin e parë në Shqipëri të çliruar.
Për fat të keq, deri vonë për arsye politiko – ideologjike rrëfehej ngjarja, por nuk përmendeshin as se kush ishin drejtuesit, komanduesit dhe personazhet kryesorë të kësaj lufte dhe as kontreksti historik se si u zhvillua kjo ngjarje, të cilën e përmend edhe BBC e Londrës, si eveniment botëror, si fitorja e parë kundër fashizmit.
Diçka është ndrequr më vonë, duke përmendur si komandant të aksionit Mestan Ujanikun (Megjithatë Skrapari i ngelet shumë borxhlli kësaj figure, deri sa nuk e ka një bust a një shenjë as në Muzeun Historik të rrethit, as në një shesh, rrugë apo institucion të qytetit të Çorovodës).
Por çlirimi i Çorovodës ka akoma enigma të pazbardhura dhe të pasqaruara si për personazhe të tjerë të kësaj ngjarjeje, siç është Xhelal Staravecka, që nuk përmendet gjëkundi, por edhe si dinamikë ngjarjeje.
Gazeta “Orakujt e Tomorrit”, me rastin e 81 – vjetorit të Çlirimit të qytetit të Çorovodës, i kërkoi leje botuesit Naim Zoto, të shkëpusë një pjesë nga libri me kujtime “Përpara gjyqit të historisë” të Xhelal Staraveckës (1912-1975), pasi Xhelali ka opsonet e veta mbi këtë ngjarje si për zhvillimin në përgjithësi, por edhe për kohen në të cilën ka ndodhur ajo.
Pse këto kujtime dhe opsione të tij mos i marrim parasysh, kur ai ka qenë jo vetëm një dëshmitar i thjeshtë okular, por edhe protagonist në ngjarje, aq më tepër kur ende ka paqartësi si për vlerën e kësaj lufte ashtu edhe për datën e saj!?…
Po japim më poshtë me shkurtime një pjesë të shënimeve të Xhelal Staraveckës:
Çlirimi (i parë) simbolik i Çorovodës pa luftë (7 – 9 shtator 1942)
Xhelal Staravecka
Posa arrita në malet e Skraparit, në bashkëpunim me Mestan Ujanikun u përgatitëm të përballonim reaksionin e armikut. Okupatori dhe mbeturinat dhe plehrat e botës shqiptare që bashkëpunonin me okupatorin, si Kasëm Radovicka më shokë, nuk e humbën minutën por çuan këmishëzeztë e tyre për të shuar luftën tonë. Mirëpo të gjitha ato fuqi që dërguan herë pas here ua dërgonim mbrapsht në Berat si mos më keq, pa armë, të grisur copë-copë e në pikë të vrapit, këmbëzbathur nga sulmet tona…
Në muajin shtator 1942 Kasëm Radovicka kishte vendosur t’i shqiste llogaritë me ne, prandaj nuk hezitoi të vihej në krye të tre batalioneve mercenare këmishëzez e në 7 shtator u ndal në katundet Mollas dhe Radësh, përballë nesh që ndodheshim në malet e Gradecit dhe të Radëshit.
Në orën 23, me fuqinë që kishim ndarë në tri çeta nga 30 veta, i sulmuam. Lufta u ndez, sado që në fillim nuk patëm më tepër se 100 burra të Skraparit, mirëpo afër mëngjesit kishim rreth 700 burra nga Skrapari, të tërbuar e që luftonin si luanë të plagosur.
Ajo përpjekje kundra tre batalioneve të okupatorit, që quhet Lufta e Radësh-Gradecit, vazhdoi deri në orën 16 të datës 8 shtator 1942, ku fuqia e luftëtarëve të lirisë kombëtare, pas 17 orë luftimesh, përfundoi me fitore dhe me shpartallimin e turpshëm të okupatorit që ishte zëvendësuar me veglat qorre të tij të komanduara nga Kasëm Radovicka. Kasëmi vetë e ndaloi vrapin në Therepel, pa kapelë në kokë. Pas shpartallimit të fuqisë mercenare të lodhur nga ajo luftë, shkuam e pushuam në katundin Mollas dhe Vërzhezhë.
Fitimin e asaj përleshjeje vendosa ta shfrytëzoj mirë politikisht, porse nuk ua kallëzova shokëve, Mestanit dhe Gjin Markut (ky i fundit kishte disa muaj që qëndronte me Mestanin). Sado që isha i lodhur e i këputur nuk munda të flija pse kërkoja zgjidhjen e asaj probleme, realizimi i të cilës më dukej shumë i vështirë. Mirëpo në mëngjesin e parë na lajmëruan se një komision nga qendra e nënprefekturës së Skraparit, Çorovoda, donte të takohej me ne. Ju nuk mund ta imagjinoni sesa u gëzova pse në atë rast pashë realizimin e ëndrrës sime.
Tani nuk me duhej tjetër veçse të bëhesha autori i një fakti të kryer. Posa erdhi komisioni përpara nesh dhe na paraqiti mesazhin e autoriteteve qeveritare të prefekturës se lufta që u bë në lokalitetin e naltëshënuar mbetej një pikë pa ndjekje, në qoftë se ne nuk do të sulmonim qendrën, Çorovodën.
Pa mbaruar mirë fjalën, unë, pa hezituar, nuk mungova, kundër natyrës time, të mbaja një qëndrim për të entuziazmuar pak shokët e mi. U thashë pjesëtarëve të atij komisioni:
-Ç’vlerë do të kishte lufta jonë e djeshme, veç asaj të cubave me organet e qetësisë publike, në qoftë se nuk do të merrnim kryevendin e Prefekturës së Skraparit? Kjo do të tingëllonte si një vepër e madhe atdhetare dhe në shtetet e tjera, se lufta për liri kundra okupatorit fashist e bërë nga shqiptarët e robëruar kishte hyrë në fazën e shkëputjes të disa krahinave dhe qyteteve nga sundimi i huaj?
Kjo shprehje jo vetëm entuziazmoi shokët e mi, por e vuri edhe komisionin në një pozitë që nuk dinte se ç’të thoshte. Atëherë, pa asnjë çast pushimi, u thashë se në orën 15:00 të po asaj dite, luftëtarët e lirisë, me luftë apo pa luftë, do të lironin Çorovodën duke hyrë brenda në të.
Këtë vendim shokët e pranuan pa asnjë shenjë moskënaqësie, pasi çështja u paraqit tamam sikur të kishim biseduar gjatë natës për këtë argument.
Në orën 15 të 9 shtatorit 1942, kur nazifashizmi luftonte me sukses prej El-Alamein-it deri në Stalingrad, ne hymë në Çorovodë pa luftë, pasi okupatori nuk ishte në gjendje të mbronte atë qendër atë ditë. Po në atë ditë ne, qoftë edhe simbolikisht (vetëm për 36 orë), çliruam për të parën herë një qendër nënprefekture shqiptare në tokën tonë.
Çfarë entuziazmi! Një jehonë dukej sikur mbushte qiellin dhe dheun, duke na përkëdhelur me një sihariq që mbante fshehur. Se një muaj e pak ditë më vonë do të merrnim emrin lavdiplotë: “partizanët e Nacional Çlirimtares glorioze”, natyrisht pas përfundimit të kongresit të Pezës në dyjavëshin e fundit të muajit tetor 1942 në Pezë.
E çliruam Çorovodën e, megjithëse isha i ndërgjegjshëm se ç’reaksion do të pësonim, kurrë nuk më kishte shkuar nëpër mend ajo që ngjau. Afër mëngjesit të ditës 10 shtator një luftëtar erdhi në shtëpinë e Bektash Mollasit, ku ne kishim ngrënë darkën në fillim. Kur më zgjuan, lajmëtari më dha një copë letër me këto fraza:
“Një regjiment italian i nisur nga Berati po marshon drejt Skraparit në Çorovodë dhe fuqi të tjera mercenare të nisura nga Elbasani marrëshojnë, gjithashtu, drejt Çorovodës”.
Posa mësuam situatën në të cilën ndodheshim, vendimi për veprim nuk ishte i komplikuar. Mbi të gjitha duhej të linim Çorovodën për të mos mbetur në atë kurth në mes të dy zjarreve, pasi dalja nga ajo grykë përroi ishte gati e pamundur.
Po të ziheshin kodrat rreth e përqark që e dominonin do të duhej të ecnim me ngut për të përballuar fuqinë e Elbasanit më parë se ajo të hynte në Kulmak, pasi qëndresa jonë në malet e Dobrushës, Vërzhezhës, Mollasit, Radëshit dhe Gradecit nga njëra anë dhe të Mëlovës, Zaloshnjës dhe Leshnjës nga ana tjetër rrezikohej qind për qind. Në mbrëmje arritëm në pozitat që shënuam këtu lart, ndërkohë që i kishim shpartalluar të gjithë repartet që kishin çuar kundra nesh.
Të nesërmen mora disa shokë dhe u nisa në drejtim të Teqesë së Kulmakut për t’u ndeshur me mercenarët e Elbasanit. Rreth drekës, kolona e Elbasanit kishte kaluar lumin që përshkon Tomoricën, duke u ngjitur në drejtim të Qafës së Kulmakut.
Me pushkët e para, mercenarët e Shefqet Vërlacit lanë edhe ca kuaj që kishin ngarkuar me ushqime dhe municione dhe nga vrapi që morën e kthyen kokën prapa vetëm pasi arritën në lartësinë e katundit të profesor Abazit, në Ermenj.
Rreth profesor Abazit atëherë filluan të grumbulloheshin firarët, kriminelët dhe grabitqarët që kishin për intendent të përgjithshëm Abas Postenën, i cili mblidhte tagrat e haraçit që paguante popullsia e Tomorricës, Oparit dhe të tjerë përreth me lot në faqe, por skrupujt e Abaz Postenës nuk shtrydheshin nga ata lot.
© Në bazë të ligjit për të drejtën e autorit, ndalohet ribotimi i plotë apo edhe i pjesshëm i këtyre materialeve të marra nga libri pa lejen me shkrim të botuesit.
Lejohet citimi vetëm duke përmbushur kërkesat e ligjit për këtë pikë, pra, duke shënuar titullin e librit, autorin, botuesin, vitin e botimit etj.