Meleq Staravecka, një nga figurat më simpatike bektashiane të Rilindjes sonë Kombëtare

Ky është një nga shkrimet më të klikuar gjatë vitit 2023

 

Zylyftar HOXHA

 

Para disa ditës Shoqatat Kulturore Atdhetare “Tomorri” dhe ajo e Gramshit në Durrës me mbështetjen e Kryegjyshatës Botërore Bektashiane organizuan në teatrin “Aleksandër Moisiu” një veprimtari interesante kushtuar klerikut bektashi, rilindësit të njohur, Mësues i Popullit, Baba Meleq Shëmbërdhenjit.

Merrnin pjesë anëtarë të shoqatave përkatëse të të dy komuniteteve, skraparllinj dhe gramshiotë, që banojnë në Durrës, deputetë të zonës, pasardhës të familjes së Baba Meleqit etj.

 

Fjalën e hapjes së aktivitetit e mbajti kryetari i Shoqatës “Tomorri” Durrës, Hajri NuhuPas tij foli kryetari i shoqatës së Gramshit, Xhevdet Hoxholli. 

Me interes u ndoq fjala e mesazhet që përcolli kryegjyshi botëror Haxhi Dede Edmond Brahimaj

 

Më pas, moderatorja, gazetarja e njohur, Etjona Doko ftoi në skenë pjesëmarrës të ndryshëm,  të cilët folën për jetën dhe veprimtarinë patriotike, fetare dhe letrare të Baba Meleq Staraveckës, mes të tjerësh edhe nipi i Meleq Staraveckës, Meleq Muçi.

Në fund u dha një dokumentar dhe një koncert i shkurtër me këngë popullore nga grupi folklorik “Tomorrica”. 

 

“Gjuhës shqipe unë s’i ndahem, me gurë të më trazojnë…”

 

Përpjekjet e gjata e të mundimshme në fushën e përhapjes së gjuhës dhe të arsimit shqip e kanë ngjitur Meleq Staraveckën në yjësinë e qiellit historik shqiptar përkrah figurave të tjera më të shquara të Rilindjes Kombëtare. Edhe pse u shua para 82 vjetësh, me veprën e tij ai shkëlqen si një meteor, fakt ky që nuk i ka shpëtuar as qeverisë së Zogut, e cila me rastin e 25-vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë, në vitin 1937, e ka radhitur në figurat më interesante të Rilindjes dhe ka vënë detyrë krijimin e dosjes personale të këtij martiri të gjuhës shqipe. Janë pikërisht të dhënat e kësaj dosje, që kanë ndihmuar në jetëshkrimin që po paraqesim më poshtë.

Meleq Staravecka u lind në Staraveckë të Skraparit rreth viteve 1840-45. Në rininë e tij të hershme punoi si hyzmeqar në teqenë e Frashërit, ku për cilësitë dalluese, Baba Abedini i kësaj teqeje e bëri dervish. Siç del edhe nga shtypi i kohës, ai zë miqësi të ngushtë me Naim Frashërin, kur Naimi qe disa muaj këtu nën kujdesin e babait të teqesë, mik i familjes së shquar të Frashërllinjve. Hyrjet e daljet në teqe, takimet dhe mbledhjet në këtë vatër atdhetare ndikuan në shpirtin djaloshar të Meleqit dhe ai, më shumë se religjionit, i kushtohet veprimtarisë atdhetare. Merr pjesë në Degën e Frashërit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në korrik të vitit 1878 dhe ngarkohet me detyra nga kryesia. Por veprimtaria e Meleqit bie në sy dhe fillon ndjekja nga zaptijet turke. Në këto kushte, në vitin 1879 ai detyrohet të emigrojë në Egjipt, ku shërben për 13 vjet me radhë në teqenë shqiptare të Kajros në krye të së cilës ishte gjysh Siri Glina. Për veprimtarinë e Meleqit me rrethet patriotike të shqiptarëve në Kajro, por edhe atë të mëpasshme të tij, flet jo pa pasion dhe simpati gjysh Siri Glina në një letër dërguar Komisionit të 25-Vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë, që përbën edhe dokumentin bazë të Dosjes Meleq Staravecka në AQSH.

Në vitin 1892 Meleqi largohet nga Egjipti dhe vendoset në Anadoll, në teqenë më të frekuentueshme nga shqiptarët, Meridven Qoi, ku ai bie në kontakt me figurat madhore të Rilindjes, Naim Frashërin, Sami Frashërin, Hoxhë Tasimin, Jani Vreton e të tjerë. Në vitin 1898-900 nga Anadolli vjen në Maqedoni. Fatkeqësisht për këtë periudhë pothuajse nuk ka të dhëna se ku ka shërbyer dhe me çfarë është marrë.

Viti 1900 e gjen në Korçë, në teqenë e Turhanit, Backës dhe Frashërit, ku shpërndan libra shqip dhe çel kurse për mësimin e gjuhës shqipe. Është pikërisht kjo periudhë, më intensivja e jetës së tij, kur ai shkon disa herë në koloninë shqiptare të  Sofjes dhe bie në kontakt me patriotë të tjerë si Shahin Kolonjën, Kristo Luarasi, Nuçi Naçin, Gjergj Qiriazin, etj. Në numrin e parë në faqen e parë të gazetës “Drita” boton një vjershë ku uron daljen e gazetës. Po kështu boton vjersha edhe në “Kalendarin Kombëtar”.

Pas këtyre ec e jakeve, sa në atdhe ashtu edhe jashtë, merr një drejtim tjetër, ku kishte ndikim sekti bektashi, lëviz në zonat e Elbasanit, Librazhdit, Martaneshit, me seli në teqenë Krujës. Por aty kuptohet dhe ndiqet nga spiunët turq, shpëton rastësisht në portin e Durrësit duke hipur në një anije i veshur si prift.

Në vitin 1905 sjell nga jashtë 2000 libra e abetare dhe, pasi i shpërndan ato, shkon në Kongresin e Manastirit. Siç thuhet në shtypin e kohës, për disa ditë fle në një dhomë hoteli me Gjergj Fishtën dhe Pandeli Calen. Tashmë edhe në emër të Kongresit të Manastirit, Meleqi vazhdon veprimtarinë e tij në zonat e Korçës, Skraparit dhe Përmetit. Në vitet 1908-909 ai bashkë me patriotë të tjerë, veçanërisht me Hasan e Dalip Koprënckën çelin shkollat e para shqipe në Qeshibes, Koprënckë, Çorovodë, Gostënckë, Zaloshnjë, Helmës etj.

Në vitin 1910, pas udhëtimeve të gjata, tashmë edhe i moshuar, i kushtohet religjionit, vendoset baba në teqenë e Shëmbërdhenjit në Gramsh. Megjithëse i moshuar, mobilizon forca për mbrojtjen e territoreve nga andartët grekë dhe forcat e Esat Pashë Toptanit.

Meleq Muçi, Meleq Staravecka, Meleq Tomorri, Meleq Skrapari, Meleq Shëmbërdhenji, Varf Meleqi, At Meleku, siç e thërrisnin, gjeshtis (vdes)  në moshën 80 e ca vjeç në teqenë e Shëmbërdhenjit të Gramshit, ku edhe sot prehen eshtrat e tij (I ndritët shpirti aty ku është!).

Megjithëse veprimtaria e Meleq Staraveckës njihet disi, dhe falë kësaj njohje i është dhënë titulli “Mësues i Popullit”, përsëri ka shumë momente të jetës së tij të pa ndriçuara, çka shtron detyrën për studime të mëtejshme.

 

 

 

 Dëshmi të kohës

 

“…Meleq Staravecka përveç virtyteve patriotike, me sjelljet e tij shoqërore, ka qenë i pajisur me cilësi të rralla të reputacionit të madh: sa i urtë, sa i matur, sa i hollë, sa delikat, sa i ngadalshëm ka qenë, e dinë të gjithë ata që e njohën. Naim Frashri dhe Sami Frashëri, Vretoja dhe shokët e tjerë të tij me këto cilësi e mburrnin.

Punimi i tij mban një gjysmë shekulli, ka nisur me Abdyl Frashërin. Më parë se të bëhej lidhja e Prizrenit, në mbledhjen që provokoi Abdyli me shokët e tij, në atë kohë kur ylli i Naimit ende s’kish shkëlqyer, në teqenë e Frashërit, autor i ditës ish Varf Meleqi”…

 “Gazeta e Korçës”, 12 mars 1927

 

“…Në Manastir hasa Dervish Meleqnë, të cilin para tre ditësh e kisha përcjellë nga Sofja dhe të cilin e mbajta 12 ditë në teqenë time të vogël, ku mblidheshin gjithë shqiptarët e këtushëm…

Me Meleqnë, të cilin e hasa në Manastir, kuvenduam gjerë e gjatë. Dy ditë shëtitëm nëpër Manastir nëpër shqiptarët, më së fundi u ndamë, unë për në Korçë, ay në Elbasan, Krujë e në shumë vise ku ai lëçit e predikon zënë e ëmbël të gjuhës sonë dhe idenë kombëtare.

Letër e Kristo Luarasit, dërguar Nikolla Naços në Bukuresht, shtator 1900. Botuar në “Kalendarin Kombëtar”

 

Ibrahim Sejfullahu nga Qatromi Korçës kujton: “Mbaj mend se në vitet 1900, duke qenë nxënës në shkollën fillore, kisha dëshirë të mësoja e të këndoja në gjuhën amtare. Prandaj kur merrja vesh që vinte në fshatin tonë Meleq Tomorri, takohesha me të. Prej tij kam mësuar për herë të parë alfabetin shqip, atë të Stambollit. Më jepte 2-3 abetare për t’i çuar në njerëzit e mi…

Babai më dërgonte në Korçë, ku shisja qumësht i rekomanduar nga Meleq Tomorri e Ligor Ndrekua. Qumështin e shpija në Shkollën Shqipe të Vashave, e cila ishte në atë kohë në Korçë qendër e shkëlqyer për mësimin e gjuhës amtare”…

Muzeu Historik i Skraparit, Dosja e Meleq Staraveckës

 

“…Dervish Meleqi erdhi nga Shqipëria këtë javë në Selanik dhe u nis për në Stamboll…”

Gazeta “Liria e Selanikut”, 16.05.1909

 

Atdhetari në këngë

 

Miqtë, bashkëluftëtarët, kolegët klerikë bektashianë, por edhe populli në ato krahina ku Meleq Staravecka punoi për përhapjen e gjuhës shqipe, që në atë kohë e kanë vlerësuar punën e çmuar të këtij patrioti të shquar, duke i thurur vjersha dhe këngë. Ja një prej tyre, shkruar nga atdhetari Adham Shkaba, anëtar i shoqërisë “Dëshira” dhe botuar në “Kalendarin Kombëtar” të Sofjes në vitin 1901, ku autori pas përcjelljes me mision të Meleqit, uron:

Tani një udhë të mbarë, 

Dhe ki gëzim e shpresë,

Do të kesh nder në shqiptarë, 

Po të jesh njeri me besë, 

Mbaje qëllimin e mirë, 

Që të lësh emër për jetë,

Ti që do kaq Shqipërinë, 

Dhe përpiqesh ditë e natë,

Zoti të shtoftë fuqinë, 

Më paç një jetë të gjatë!…

 

Në një revistë fetare të Kryegjyshatës, Ali Turabiu në një nga gazelet e tij të famshme, pas vdekjes së Meleqit, shkruan:

Po Baba Meleq Skrapari, 

Ishe det i ëmbëlsisë,

Rreze dielli majë mali,

Shkrepëtimë e vjershërisë.

 

Studiues, linguistë, të ndihmuar edhe nga mësuesit gjatë grumbullimit të pasurisë gojore në Tomorricë, kanë gjetur fragmente këngësh për Meleq Staraveckën, që këndoheshin në këtë zonë. Në njërën prej tyre thuhet:

Baba Meleq Shëmbërdhenji,

Prej teje buron qeremi,

Për shqipen që u përpoqe, 

Për mundimet që hoqe…

 

Ndërsa në një këngë tjetër, nga tretja e kohës kanë mbetur vetëm këto katër vargje:

O baba Meleq Skrapari, 

Hoqe shumë kasavet,

Atdhetar në djalëri,

Muhaxhir në pleqëri…

 

Përpjekja e fundit e Meleq Staraveckës ka qenë ajo kur ai në moshë të thyer vihet në krye të kryengritësve të zonës së Gramshit dhe të Sulovës kundër forcave të Esat Pashë Toptanit. Ky i fundit si kundërpërgjigje dhunoi vendet e shenjta. Ja ajo që ka ngelur nga kënga që përjetëson këtë ngjarje:  

Aman, o Baba Meleq Meleq, 

I paditur ky milet,

Vinë e na djegin teqetë,

Me rrebelat mysybet…

 

Urata

 

Meleq Staravecka është ndodhur në Sofje në kohën që kolonia e patriotëve shqiptarë atje nxorën numrin e parë të gazetës “Drita”. Në faqen e parë, të numrit të parë, të shtatorit 1901,  Meleqi uron daljen e gazetës me vjershën e titulluar “Mirëserdhe, moj Dritë e Zotit!”. Po e paraqesim të plotë këtë vjershë:

Mirëserdhe moj dritë e Zotit,

Mirëserdhe të keqen unë,

Mirëserdhe i mbari i motit,

Mirëserdhe e bardha punë.

 

Se më humbi pikëz e lotit,

Sado që kam qarë unë,

Shumë i qesh lutur Zotit,

E ma mbaroi këtë punë.

 

Lotët e mi s’mi hodhi poshtë,

Edhe lutjen ma dëgjojti,

Erdhi bilbili në kopsht,

Edhe shkronjat m’i mësojti.

 

O shqiptarë kjo ditë,

Është ditë e pjesërisë,

Mos i kurseni florinjtë,

Blini udhën e lirisë.

 

Nga krijimtaria e Meleq Staraveckës

 

Krahas si përhapës i gjuhës shqipe, Meleq Staravecka ishte edhe një vjershëtor i mirëfilltë. Krijimtarinë e tij e mblodhën andej-këtej në një vëllim, kuptohet, aq sa gjetën, miqtë e tij, veçanërisht Dervish Rizai i teqesë së Leskovikut dhe e botuan në Korçë në vitin 1933, gjashtë vjet pas vdekjes, në një libër të veçantë. Dervish Rizai thotë në parathënie të këtij libri se ai ka qenë i prekur nga ëmbëlsia e vjershave dhe, për të mos mbetur në errësirë, po i radhit në një libër. Duke i kërkuar falje lexuesit ai shton se mund të kenë mbetur jashtë edhe shumë vjersha të tjera,  por ai aq mundi të mblidhte. Libri titullohet “Besimi dhe Atdheu”. “E kam vënë unë këtë titull, thotë në parathënie Dervish Rizai, tue mos ditur titullin që i pat vënë i ndyeri”. 

Ashtu siç vërehet edhe nga titulli, shumica e vjershave janë me përmbajtje fetare, me një stil të theksuar oriental si gazele e divane persiane, me figura të pasura letrare dhe me një gjuhë të pastër të krahinës së tij, Skraparit, shumë të afërt dhe pothuaj të padallueshme nga gjuha e Naimit. Në përgjithësi ai u këndon 12 imamëve, veçanërisht heroit dhe udhëheqësit shpirtëror të bektashinjve, Imam Haxhi Bektash Veliut, por edhe klerikëve të tjerë të njohur dhe të panjohur të autorit, vendeve të shenjta, teqeve e tyrbeve më me famë. Megjithëse me temë fetare, ashtu si te Naim Frashëri kur trajton këtë temë, librin e përshkon panteizmi, ideja se Zoti ndodhet në çdo gjë e te çdo njeri. Në libër, veç vjershave fetare e morale, ka edhe vjersha  të nxehta patriotike, me frymën Rilindëse që bëjnë thirrje për çlirimin nga Turqia, mësimin e gjuhës shqipe etj.

 

Më poshtë po botojmë disa vjersha patriotike të Meleq Staraveckës të shkëputura nga libri ose të gjetura në botime të tjera të kohës. 

 

GJUHËS SHQIPE

 

Gjuhës shqipe unë s’i ndahem, 

Me gurë të më trazojnë, 

Do të punoj sa të çahem, 

E në varr të më mbulojnë. 

 

Kështu lipset të kuptojnë, 

Shqiptarët këto fjalë, 

Këtë punë të punojmë, 

Gjuha shqipe në shesh të dalë. 

 

Këtë gjuhë të bekuar, 

Kush ia dha kështu Shqipërisë, 

Kjo është lule e uruar, 

E ngjizur prej njerëzisë…

 

TA NDËRTOJMË SHQIPËRINË

 

Vdekja ime s’është shumë, 

O vëllezër shqiptarë,

Po të mos rrini në gjumë, 

Sa të mundni, sa më parë. 

 

Kërrabë e hostenë lini, 

Rrëmbeni pushkë dhe pallë, 

Më të gjitha anët i bini, 

Armik mos mbesë i gjallë. 

 

Të mos rrimë kështu të fjetur,

Po të marrim lirinë, 

Se kjo punë s’ka të vdekur,

Ta ndërtojmë Shqipërinë.

 

Vdekja për mëmëdhenë,

Trimit s’ia tremb dot synë,

Prindërit tanë aty ku qenë,

Ësht-o vendi ynë.

 

 MËMËDHEJA TË KA DJEGUR

 

Në dhe të huaj i mjerë,

Meleq, buza të është pjekur,

T’u bë buza lot në terë

Mëmëdheja të ka djegur.

 

Zilia me brengë shumë,

Më dogji si zjarri vajnë,

E s’më lënë të fle gjumë,

Vendin tim në sy ma mbajnë.

 

Mos u tremb zemra ime,

Vetëm lutu perëndisë,

Po qëndro e bëhu trime,

Gjallë do t’i vesh Shqipërisë.

 

Unë pluhur do të bënem,

Atij vendi të bekuar,

E si druja do të gdhendem,

Sa të vdes duke punuar.

 

DO TË VIJË NDONJË DITË

 

Këta sy që derdhin lot,

Do të vijë ndonjë ditë,

Që të dëgjonet në botë,

Shqipëri e madhe dritë.

 

A do ta shoh unë i mjeri, 

Atë ditë të bekuar,

Që të më kullonet vreri, 

Të mos qaj që jam munduar.

 

Shqipëri për shqiptarët,

S’ka tjetër pse të venë,

U ka mbetur nga të parët,

Gjithë jetën do ta kenë.

 

Ja dha Zoti që së pari,

Ç’kërkojnë ata të pabesë,

Vendin që ka shqiptari, 

E ka varr që do të vdesë

 

SIDO QË TË NA BJERË

 

Tinëzarët po më ndjekin,

Unë s’e kursej vet’henë,

Sikur në zjarr të më pjekin,

S’e harroj dot mëmëdhenë.

 

Meleq, si do që të na bjerë,

Si me pushkë dhe me pallë,

Në kurth s’rrimë këtë herë,

Pa marrë lirin e gjallë.