Një analizë, mrekulli letraro-shkencore për Poetin Kombëtar Naim Frashëri nga poeti dhe shkrimtari Vetëtim Bejko
Me rastin e ditës së vdekjes së Poetit Kombëtar Naim Frashëri
Para tri ditësh ishte dita e vdekjes së Poetit tonë Kombëtar, Naim Frashëri, por, veç ndonjë portali periferik,askush nga instucionet shkencore, letrare, fakultete të letërisë, nuk tha një fjalë. Dhe për kë, për simbolin Rilindës, për atë që hodhi themelet e lëtërsisë dhe të poezisë shqipe, për atë që, pas Skënderbeut që ka marrë titullin e lartë Heroi Kombëtar, është i dyti që ka marrë titullin Poet Kombëtar.
Mes atyre pak përmendjeve të këtyre ditëve, gjetëm ndjeshmërinë e një poeti të njohur, Vetëtim Bejko, i cili me këtë rast kishte bërë shkrim, vështrim kritik të jetës dhe veprës së Naimit…ku tjetër? Veç në Facebook-un e tij!…
Është kënaqësi të lexosh shënime dhe vlerësime të tilla, sidomos nga ata që e njohin me rrënjë dhe janë të apasionuar pas letërsisë, siç është edhe poeti Vetëtim Bejko.
Ndaj dhe ne, si staf i “Orakujve të Tomorrit”, duke botuar më posht shkrimin e Vetëtimit, nuk po bëjmë gjë tjetër, veçse po e ndajmë këtë kënaqësi me Ju!
Administratori
Vetëtim Bejko, shkrimtar, poet
Në agimin e shek. XX , më 20 tetor 1900 në lagjen “Këzill Toprak” të Stambollit do të mbyllte sytë përgjithmonë Naim Frashëri, fytyra më popullore e kohës, poeti ynë më i madh kombëtar, personalitet i shquar i kulturës sonë, edukator i kombit të vet, poliglot njohës i 12 gjuhëve të huaja, si askush tjetër, babai i gjuhës letrare shqipe dhe i poezisë moderne të saj, autor i shumë veprave letrare, sidomos në poezi e prozë, shkruar disa dhe në gjuhë të huaj, përkthyes dhe, siç thuhej, “Apostull i shqiptarizmës”.
Mësimet e para i mori në Teqenë e Frashërit, ku mësoi turqishten dhe persishten. Në moshën 8-vjeçare do të shkruante vargjet, përzierë me fjalë të huaja:
Dambara, xhandara fa,
Minera la fuka da ;
Qan tata, vdiq Roza ga,
Haj furra rimbarda la…
ku poeti tregon një nënë vllahe që qan për bijën e saj të vdekur…
Në gjimnazin “Zosimea” të Janinës do të binte në kontakt me idetë përparimtare të kohës, duke u shkëputur nga obskurantizmi oriental dhe duke përqafuar dhe teorinë e Kant-Laplasit për krijimin e botës, ku do të shprehej:
Ai zjarr ra dhe në qiej
Edhe duke përvëluar,
U bënë kaq yj e diej,
Që i mban Zoti ndër duar…
Jeta e shkurtër e poetit me shëndet jo të mirë, pati një veprimtari të gjerë krijuese dhe patriotike, ku shtëpia e tij në Stamboll do të bëhej qendër pelegrinazhi për patriotët që merrnin këshilla prej Tij.
Pas mbarimit të gjimnazit do të shërbente në doganën e Sarandës, ku mbolli dhe një pemë atje, e cila rron ende…
Krijimtarinë letrare do ta fillonte në gjuhë të huaj, por, pas Lidhjes Shqipare të Prizrenit, ku vëllai i tij, Abdyli do të ishte ndër drejtuesit kryesore të saj, penën Naimi do ta vinte në shërbim të çështjes kombëtare shqiptare.Në poezinë e parë të gjatë në shqip Shqipëria do ta fillonte me një krenari të ligjshme dhe inatçe:
Bota që kur është zënë,
Shqipëria gjallë ka qenë!
Kur do të shihte shpatën e Skënderbeut në muzeun e Vienës, do të mallëngjehej:
Lum Ti, moj Shqipëri, thashë
Armët e Tij kur i pashë,
Ndë Belvederë, në Vienë,
Sikur pashë Skënderbenë.
Atëherë kish njerëz që e kishin për turp të quheshin shqiptarë, ndërsa Naimi një bektashi, në zemrën e Perandorisë turke do të shpaloste krenarinë e tij:
Ti, Shqipëri, më ep nder, më ep emrin shqipëtar,
Zemrën Ti ma gatove plot me dëshirë e me zjarr…
Naimi si romantik që ish nuk e paraqet Shqipërinë, siç shkruan Samiu që shqiptari me një këmishë të leckosur me njëqind andre, ku nuk ka ta zerë as qeni, po e paraqet ashtu siç ia donte zemra poetit, ku në Shqipëri dhe më i vetmuari, më qyqi, rron i gëzuar për t’ua bërë atdhetarëve të vet të dashur për të mos e braktisur atë:
…e qyqja duke qeshur, bilbili me ëmbëlsirë…
I këndon bujkut e blegtorit me nota të hareshme :
Dua të dal majë malit, të shoh gjithë Arbërinë,
Vëllezërit shqiptarë, që venë në punë edhe vinë !…
Naimi e quan shqipen “gjuhë perëndie” dhe i vë mjaft epitete :
Gjuha jonë sa e mirë,
Sa e lehtë, sa e lirë….
……..!
Ai është nisiatori për krijimin e Shkollës së Parë Shqipe në Korçë, më 7 Mars 1887, ku ngazëllohet me një apostrofë:
Lumja ti, moj Korçë, u lule
Që i le pas shoqet e tua….
Si trimi në ballë u sule,
Ta paçim për jetë hua.
Naimi si purist, pastroi gjuhën tonë nga fjalët e huaja dhe në vend të tyre krijoi fjalë të reja, sipas natyrës së shqipes. Albanologu Norbert Jokl në studimin që e boton në “Kalendarin Kombiar”, që nxirrnin studentët shqiptarë në Austri më 1925, thotë se Naimi krijoi mbi 500 neologjizma pēr gjuhën shqipe.
Naimi fitoi kulturë lindore dhe perëndimore, për të cilën kish respekt:
Evropë e shkretë atëherë
Ishte për djall e për lumë,
Priste Rusonë dhe Volterë,
Ta zgjuanin nga ai gjumë.
Përçarësit e kombit i mallkon duke i fshikulluar:
Bukë e Mëmëdheut i zëntë
Tradhëtorët e pabesë!
Si vizionar që ish, Naimi për krahinat shqiptare Kosovën dhe Çamërinë, ku banonin dhe pakica të huaja, e shikon me shqetësim dhe i drejtohet Manushaqes, Shqipërisë:
Dhe ca nga fletët e tua
Me të huaja përzierë,
Secila do të bierë
Dëmin e vdekjes po thua…
Ai përktheu nga poema e gjatë “Parajsa e humbur” e Xh. Hamiltonit, këngën e parë nga “Iliada” të Homerit etj.
Shkroi në greqisht poemën “Dëshira e vërtetë e shqiptarëve”, përkthyer së pari në shqip nga Kristo Floqi dhe më vonë nga Spiro Çomora, në s’gaboj.
Shkroi në persisht “Tehajylat”, Ëndërrimet dhe i përktheu në mënyrë mjeshtërore orientalisti Vexhi Buharaja.
Naimi shkroi shumë poezi lirike, epike; vepra didaskalike dhe fetare. Kur shkruante, ngrihej më këmbë, ecte nëpër dhomë i menduar, ulej në tavolinë dhe me një frymëzim të vetvetishëm e të papërmbajtur hidhte vargjet, që derdheshin si ujët e burimeve.
Çajupi për vdekjen e Naimit do të shkruante tek elegjia e tij:
Vdiq Naimi, vdiq Naimi
Moj e mjera Shqipëri…
Naimi shpresonte tek e ardhmja e Shqipërisë,
Lum kush të rronjë,
Ta shohë zonjë…